7-мавзу: классик иқтисодий мактабнинг тўЛА

 
 
 
 

---

146 
4. Д.Рикардо саноат тўнтариши даврининг назариётчиси
Англияда бошланган саноат тўнтарилиши капитализмнинг мануфактура 
ишлаб чиқаришдан машина ишлаб чиқаришига ўтишини билдирди. Бу 
тўнтариш жамиятдаги ижтимоий-иқтисодий муносабатларга катта таъсир 
ўтказди. Меҳнатнинг капиталга амалда буйсуниши ўзил-кесил нихоясига етиб 
саноат тўнтариши натижасида саноат қишлоқ хўжалигидан бутунлай ажралиб 
чиқди. Бундай ўзгариш ўз навбатида жамиятдаги асосий синфлар ўртасидаги 
зиддиятларни ошкор этиб, ишчилар синфининг ўз ҳуқуқлари учун уюшиб 
ҳаракат қилишларига асос солди.
Саноат тўнтариши даврида жамият тараққиётининг юқори поғонага 
кўтарилганлиги шу даврда ижод қилган олимларнинг асарларидаги назарий 
таҳлилнинг анча чуқур даражасини ҳам белгилаб берди. Классик иқтисодий 
мактабнинг доимий анъаналарини давом эттириб, Д.Рикардо ўз асарлари ва 
хулосалари билан ушбу мактабни ривожланишига катта ҳисса қўшди. 
Д.Рикардо сиёсий иқтисоднинг бош вазифасини ўртага қўяр экан унинг 
услубиятини ҳам белгилайди. Олимнинг фикрича ҳамма тадқиқотлар ягона 
асосга негизланиши лозим. У қийматни иш вақти билан белгилашни мана 
шундай ягона асос қилиб олади. Шунингдек бошқа иқтисодий муносабатлар ва 
категориялар мана шу қиймат таърифига тўғрими ёки зидми деган саволга 
жавоб беришга ҳаракат қилади. Д. Рикардо ишлаб чиқариш жараёнидаги ички 
боғлиқликларни таҳлил қилишда илмий абстракция усулидан кенг 
фойдаланади. Барча иқтисодий категорияларни қиймат негизида изоҳлашга 
интилиш Рикардо таълимотининг энг муҳим хусусиятидир. Бир қанча 
иқтисодий категорияларни кўриб чиқиш вақтида миқдорий тахлилнинг 
устунлиги Рикардо усулининг хусусиятидир. Олим капитализм ривожланиб 
борган сайин чуқурлашган ва кескинлашган бир қанча зиддиятларни очиб 
бериб, уларни умуман инсоният жамиятининг зиддиятлари деб изоҳлайди. У ўз 
жамиятининг синфий зиддиятлари асосини кўрсатишга интилган бўлса ҳам, 
аммо бу масалани охиригача ечиб бера олмади.
Д.Рикардо услуби, унинг ўзига хос хусусиятлари
Д.Рикардо 1817 йилда