|
3.Qishloq xo‘jaligidagi islohotlar, ularning vazifalari va asosiy yo‘nalishlari. Moliya va bank tizimi.
Respublika aholisining 2/3 qismi qishloq joylarida istiqomat qilishini va O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning butun jarayoni uning o‘zgarishlarining muvaffaqiyatiga bog‘liqligini hisobga olib, qishloq xo‘jaligini tubdan o‘zgartirishga alohida e’tibor berildi. Prezidentimiz I.A.Karimov qishloq xo‘jaligidagi islohotlarni rivojlantirayotganda: "Boy dehqon - boy mamlakat" degan oddiy haqiqatdan kelib chiqdi.
Erga egalik qilish masalasi ustuvor vazifa bo‘ldi. O‘zbekistonda sug‘oriladigan erlar yo‘qligi sababli, erni xususiy mulkka berishning iloji yo‘qligi qonuniy ravishda belgilangan bo‘lib, u uzoq muddatli ijaraga beriladi. "Er to‘g‘risidagi qonun" va boshqa me’yoriy hujjatlarda qishloq xo‘jaligini isloh qilishning huquqiy asoslari ishlab chiqilgan. Sovet hokimiyati yillarida o‘zini oqlamagan va qishloq ishchilarini nochor ahvolga olib kelgan jamoaviy va davlat boshqaruv shakllarining o‘zgarishi natijasida ko‘p tuzilmali iqtisodiyot vujudga keldi. Fermer xo‘jaliklari erni ularga faqat 1997 yilda topshirganligi e’tiborga olinsa, qariyb 600000 gektarga kengaygan va qariyb 3 million gektarni egallagan bo‘lsa, 1989 yilda qishloq ishchilarining shaxsiy uyida atigi 257 ming gektar er bor edi, xolos. 1996 yilda ushbu xo‘jaliklardan 640 ming tonna go‘sht, 2.968.000 tonna sut, 1.711.000 tonna sabzavot, 321.000 tonna meva, 338.100 tonna kartoshka va boshqalar sotib olindi.
Mustamlakachilik davrida paydo bo‘lgan paxta yakkahokimligi respublika hayotida zararli rol o‘ynadi. Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab, paxta maydonining bir qismi g‘alla ekishga o‘tkazildi. 1998 yilda 1,5 million gektar erda g‘alla ekinlari etishtirildi. Bu paxtachilikda ishlatiladigan miqdor bilan deyarli bir xil. 1998 yilda mamlakatda 4,6 million tonna g‘alla yig‘ib olindi, shundan 3,5 million tonnasi bug‘doy edi. Amerika Qo‘shma SHtatlaridan olib kelingan yuqori samarali yig‘im-terim mashinalari va boshqa uskunalar tufayli don etishtirishning moddiy-texnik bazasi mustahkamlandi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 10-sessiyasida (1997 yil dekabr) qabul qilingan "Er kodeksi", "Dehqon xo‘jaligi to‘g‘risida", "Er kadastri to‘g‘risida" gi qonunlar qishloq xo‘jaligidagi islohotlar asoslarini yanada mustahkamlashga va respublikada olib borilayotgan agrar o‘zgarishlarning muvaffaqiyatiga yordam berdi.
So‘nggi yillarda kichik va o‘rta biznesni, ayniqsa, qishloq joylarda rivojlantirishga alohida e’tibor berilmoqda. 2000 yilning birinchi yarmida respublikaning kredit banklari tomonidan kichik va o‘rta biznesning moddiy-moliyaviy bazasini mustahkamlash uchun 4 milliard 100 million so‘m mablag‘ ajratildi, ularning 42 foizi to‘g‘ridan-to‘g‘ri fermer va dehqon xo‘jaliklarini rivojlantirishga yo‘naltirildi. Qurg‘oqchilik va suv ta’minoti bilan bog‘liq qiyinchiliklarga qaramay, 2000 yilning birinchi yarmida 2 million 200 ming tonna don yig‘ib olindi, bu 1999 yilning birinchi yarmiga qaraganda 180 ming tonnaga ko‘p.
Qishloq joylarda 3,8 million kishi foydali ishlarda, ya’ni ishga yaroqli aholining 46,5% band. 1990-1996 yillarda respublikada aholining yillik o‘sishi taxminan 2% ni tashkil etdi. Bu degani, va har yili mehnatga layoqatli aholining tarkibi 200 mingdan ko‘proq kishiga to‘ldiriladi. SHuning uchun Prezident barcha katta yoshdagi aholini ish bilan ta’minlashni barcha darajadagi rahbarlarning eng muhim vazifasi deb atadi va bu muammoni hal qila olmaydiganlar rahbar, rahbar bo‘lishga ma’naviy huquqi yo‘qligini ogohlantirdi.
Islohotlarni amalga oshirishda O‘zbekistonning yutuqlari aholi bandligi muammosini ijobiy hal etishga yordam berdi. Qishloqning mehnatga layoqatli aholisini ish bilan ta’minlash maqsadida kichik va o‘rta korxonalar qurilishini yo‘lga qo‘yish bo‘yicha davlat dasturi amalga oshirildi. 1999 yil oxiriga kelib, bunday korxonalar soni 159 mingdan oshdi.
O‘zbekistonda ishsizlik darajasi MDH mamlakatlari orasida eng past ko‘rsatkichdir. Agar 2000 yil boshiga kelib, O‘zbekistonda ishsizlik 0,7 foizni tashkil etgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich Ozarbayjonda - 1,1, Armanistonda - 11,9, Belorusiyada - 2,0, Qozog‘istonda - 4,2, Qirg‘izistonda - 3,2, Moldovada - 2 , 0, Rossiya - 1,4, Tojikiston - 3,1, Ukraina - 4,3 foiz tashkil etgan.
Bozor munosabatlari sharoitida aholining daromadlari har xil shakllarga ega bo‘ladi. Byudjet ishchilari oylik ish haqidan tashqari, tadbirkorlikdan daromad olish, tomorqa erlari, aksiyalardan dividendlar olish imkoniga ega bo‘ladilar. Bozor munosabatlari bilan bog‘liq daromadlar o‘sishi bilan oylik ish haqi ulushi kamayadi. Agar 1992 yilda ish haqi aholi daromadining 57 foizini tashkil etgan bo‘lsa, 1995 yilda bu ko‘rsatkich 44,2 foizga tushdi.
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida yangi pul tizimlari shakllandi. 1991-1996 yillarda O‘zbekiston Respublikasi hukumati moliya tizimini tashkil etish va Markaziy bank faoliyati to‘g‘risida bir qator qarorlarni qabul qildi. Mamlakatda 30 dan ortiq tijorat, kooperativ va xususiy banklar o‘zlarining filiallari bilan ishlamoqda. Masalan, "Paxtabank" 184 ta, "O‘ztadbirkorbank" 254 ta filialga ega.
Ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni mustahkamlashda, tashqi va ichki savdoda O‘zbekiston iste’mol bozorini himoya qilishda, o‘z valyutasi - so‘mning muomalada bo‘lishi katta rol o‘ynadi.
Mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq davlatning soliq tizimini mamlakat daromadlarini to‘ldirishning muhim manbai sifatida shakllantirishga katta e’tibor berildi. Soliq to‘lovchilar soni 1994 yilda 91 mingni tashkil etgan bo‘lsa, 1997 yili 148 mingni tashkil etdi.
Bir so‘z bilan aytganda, islohotlarning yutuqlari mamlakatda iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni tobora mustahkamlab bormoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
