7-Мавзу: Фалсафада метод ва методология муаммоси

Арастунинг

• «Метафизика»
• «Категориялар» номли асарларида фалсафий категориялар ишлаб чиқилган.

Категория

• юнончадан олинган бўлиб, луғавий маъноси «гувоҳ», «таъриф», «ифодаловчи» демакдир.
• Фалсафий категориялар - объектив мавжудликдаги нарса ва ҳодисаларнинг умумий, муҳим томонларини, хусусиятлари ва муносабатларини акс эттирувчи тушунчадир.

Фалсафанинг жуфт категориялари

• оламдаги зиддиятли ва сабабли боғланишлар, ўзаро таъсир ва тақозоларни ифодалайди.
• Категориялар уч туркумга бўлинади.

Категориялар биринчи туркуми:

• Воқеликнинг энг умумий алоқадорлигини акс эттирадиган категориялар.
• Яккалик, хусусийлик ва умумийлик
• Моҳият ва ҳодиса.

Категориялар иккинчи туркуми:

• Воқеликнинг тузилишини акс эттирувчи категориялар.
• Мазмун ва шакл
• бутун ва бўлак,
• структура элемент система.

Категориялар учинчи туркуми:

• Воқеликдаги нарса ва ҳодисалар ўртасидаги сабабият (детерминизм)ни акс эттирувчи категориялардир, яъни
• сабаб ва оқибат,
• зарурият ва тасодиф,
• имконият ва воқелик.

алоҳида сифат ва миқдор аниқлигига эга бўлган нарса, ҳодиса ва жараёнлар.

• алоҳида сифат ва миқдор аниқлигига эга бўлган нарса, ҳодиса ва жараёнлар.

Хусусийлик

• нарса ёки ҳодисалар гуруҳидирки, улар маълум маънода умумий бўлсада,
• лекин ундан ҳам умумийроқ бўлган бошқа бир гуруҳга киради ва
• бу гуруҳда у алоҳидалик ёки яккаликдир, бутуннинг қисмидир.

Умумийлик

• объектив реалликнинг барча ёки бир қанча нарса ёки ҳодисалардаги объектив мавжуд бўлган томонлар, хоссалар ва белгиларнинг мажмуидир.
• Улар ўртасидаги алоқа ва муносабатларнинг ўхшашлиги тушунилади.