7-mavzu: amir temur va temuriylar davrida ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayot

XVI asrning ikkinchi yarmida fan, adabiyot va madaniyat.

XV-XVI asrlardagi hattotlik san’atining buyuk namoyondalariga Mir Ali Tabriziy, Abduraxmon Xorazmiy, Sulton Ali Mashhadiy, Mirak Naqqosh, Kamoliddin Behzod kabilarni kiritish mumkin. Hattotlik san’atining buyuk namoyondalaridan biri Sulton Ali Mashhadiydir. Yoshligidan husni hatga qiziqqan Sulton Ali Mashhadiy husni xat sultoni darajasiga ko‘tarildi va «Husni-hattotlar sultoni» degan nom tarqatdi. Sulton Ali 1461-yilda Nizomiyning «Mahzanul-Asror» dostonini, 1464-yilda Xofiz devonini va 1465-yilda Alisher Navoiy devonini ko‘chirgan. Uning ijodiy faoliyatida Temuriy Sulton Husayn Boyqaro va Alisher Navoiyning salmoqli o‘rni bor. U Husayn Boyqaro kutubxonasida ishlagan va Hirot hattotlariga rahbarlik qilgan. Sulton Ali shaxsan Husayn Boyqaro va Alisher Navoiy topshiriqlarini bajargan va ularning asarlarini ko‘chirgan. U har kuni Husayn Boyqaro uchun ellik bayt va Alisher Navoiy uchun - 20 bayt ko‘chirar edi. Mashhur hattot ko‘chirgan 50 dan ortiq asar bizgacha yetib kelgan.

Sulton Ali Mashhadiy o‘ymakorlik san’atining ham mashhur ustasi bo‘lgan. Husayn Boyqaro qabr toshidagi o‘yib yozilgan matn parchasi ham Sulton Ali tomonidan yozilgan. U she’riyat bobida ham binoiydek qalam tebratgan.

Temur va Temuriylar sulolasi davrining ulkan muvaffaqiyatlaridan biri tasviriy san’atning gurkirab o‘sganligi bo‘ldi. XIV va XVI asrlarda tasviriy san’atda Behzod, Mirak Naqqosh, Qosim Ali, Maqsud Muzahhib, Hoja Muhammad Naqqosh, Shoh Muzaffar va boshqalar barakali ijod qildilar.

Xalqimizning ajoyib tasviriy san’ati yaratgan asarlar o‘ziga xos uslubga ega bo‘lishi bilan birga u fantastik mavhumlikdan hayotiylikka, aniqlikka tomon o‘sib borgan. Bizgacha yetib kelgan va ma’naviy meros boyliklariga qarab xulosa qiladigan bo‘lsak, tasviriy san’at yodgorliklarini yo‘nalishlariga qarab quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin: portretlar, hayotiy lavhalar, peyzaj, binolarga solingan suratlar, badiiy asarlarga ishlatgan rasmlar va hokazo.

Biz fikr yuritayotgan davrda tasviriy san’at ijodkorlari tomonidan hayotiy va aniq bo‘yoqlarda ishlangan Jomiy, Navoiy, Abdulla Xatixiy, Behzod, Husayn Boyqaro, Bobur, Shayboniyxon va boshqalarning portret-suratlarini ko‘ramiz.

Rassomlar tomonidan yaratilgan asarlarda, rasm-portretlarda haqiqiy hayot voqeligi o‘z aksini topgan, jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy tub mohiyati ustamonlik va mohirlik bilan ko‘rsatilgan.