7-ma’ruza: Transformator chulg‘amlari ulanish guruhlari

x'»)
g‘altagi EYuK vektori E
A
ni YuK chulg‘amning «A» fazaviy EYuK 
vektori E'
a
ga mos yo‘naltirib chiziladi. So‘ngra E'
a
vektorining uchini neytral nuqta bilan 
birlashtirib fazaviy EYuK vektori E
a
hosil qilinadi. «B» va «C» fazaviy chulg‘amlarning 
tegishlicha EYuK vektorlari Eb va Ec lar ham xuddi shu tartibda hosil qilinadi. 
(7.3,b-rasm). Ea va Eb vektorlarning uchlarini birlashtirib Eab vektorining yo‘nalishi va 

---

kattaligini aniqlaymiz. 
Bu vektorni o‘ziga parallel ravishda YuK chulg‘am uchun qurilgan vektor 
diagrammaning «A» nuqtasiga liniyaviy vektor Eab ning «a» nuqtasi ustma-ust tushadigan qilib 
ko‘chirilganda E
ab
vektori soatning «11» raqamiga yo‘nalganligi kuzatiladi (7.3,c-rasm). 
7.3-rasm. “Yulduz-zigzag” sxemasi(a) uchun kuch transformatorlarining ulanish guruhini 
aniqlashga oid vektor diagrammalar (b, d). 
Uch fazali transformator chulg‘amlarining ulanish guruhlarini tajriba yo‘li bilan aniqlash va 
ularning qo‘llanish sohalari 
2. Transformator chulg‘amlarining ulanish guruhlari tartibi 
1.
Ulanish guruhlarini tajriba yo‘li bilan aniqlash usullari. 
A.
Fazometr usuli. Bu usul YuK va PK chulg‘amining mos liniyaviy kuchlanishlari 
(yoki EYuK lari) orasidagi faza siljish burchagini fazometr (ф) yordamida bevosita o‘lchashga 
asoslangan (7.4,a-rasm). Fazometrning parallel chulg‘ami (U-U)ni transformatorning YuK 
tomoniga, ketma-ket chulg‘ami (I-I)ni esa PK tomoniga ulanadi. Ketma-ket chulg‘amidagi tokni 
cheklash uchun uni qo‘shimcha qarshilik r
qosh
orqali ulanadi. So‘ngra transformatorning YuK 
chulg‘ami uch fazali simmetrik kuchlanishli elektr tarmog‘iga ulanadi. Shuni ta’kidlash lozimki, 
o‘lchash qulay bo‘lsin uchun fazometrning shkalasi 360° gacha bo‘lgani maqsadga muvofiq 
hisoblanadi. 
B.
Voltmetr usuli. Bu usulda chulg‘amlarning liniyaviy kuchlanishlari (yoki EYuK 
lari) orasidagi siljish burchagi o‘lchanmaydi. Demak, u bilvosita usul bo‘lib, YuK va PK 
chulg‘amlarning bir xil nomli uchlariaro kuchlanish (yoki EYuK) larni o‘lchashga asoslangan. 
7.4-rasm. Transformatorning ulanish guruhini yo’li bilan fazometr (a) va voltmetr (b) usullarida 
aniqlash. 

---

(6.1)
UBb = Ucc = Uab (7.1) 
tenglamani qanoatlantirsa (bunda ki =UAB/U
ab
- liniyaviy 
kuchlanishlarni 
transformatsiyalash koeffitsienti), ulanish guruhi Y/Y - 0 ga mos 
keladi. 
Boshqa 
guruhlar uchun esa quyidagi tenglamalar bo‘yicha tekshiriladi: 
(6.2^6.4) tenglamalarda U
ab
va U
a
'
b
' - PK chulg‘am liniyaviy kuchlanishlari. 
Agar o‘lchangan kuchlanishlar keltirilgan formulalarni qanoatlantirmasa, demak, 
transformator chulg‘amlarining uchlari noto‘g‘ri belgilangan bo‘ladi. 
V. T a j r i b a v i y - g r a f i k u s u l i. Transformatorning ulanish guruhini bu usulda 
aniqlash uchun YuK va PK chulg‘amlarning bir xil nomli (masalan, «A» va «a») qisqichlarini 
o‘zaro birlashtirib (7.4,b-rasm) transformatorning YuK chulg‘amini simmetrik uch fazali 
kuchlanish manbasiga qo‘shilib, liniyaviy hamda UBb, Ucc, Ucb va U
BC
kuchlanishlari 
o‘lchanadi. 
Olingan natijalar bo‘yicha tanlangan masshtabda YuK chulg‘amning liniyaviy 
kuchlanishlar teng tomonli uchburchagi quriladi. Bu uchburchakning B va C nuqtalaridan sirkul 
bilan UBb va Ucb radiuslarida 2 ta yoy chizilsa kesishgan nuqtalari ularning PK chulg‘am 
liniyaviy kuchlanishlari uchburchagining «b uchini hosil qiladi. Agar Ucc va Ubc radiuslarida 
yoylar chizilsa, izlanayotgan uchburchakning "c" uchini beradi. 
Sxemada «A» va «a» uchlar o‘zaro ulanganligidan ularning potensiallari bir xil bo‘ladi. 
Aniqlangan «a», «b», «c» nuqtalarni birlashtirib, PK chulg‘am liniyaviy kuchlanishlar 
uchburchagi "abc" ni hosil qilamiz. Agar yuqorida belgilangan qoidaga binoan YuK chulg‘am 
liniyaviy kuchlanishlar uchburchagining AB tomoni soatning 12 raqamiga yo‘naltirilsa, PK 
chulg‘am liniyaviy kuchlanishlar uchburchagining «ab» tomoni ulanish guruhini aniqlaydi. 
2.
Transformator chulg‘amlari ulanish guruhlarining qo‘llanish sohalari. 
A) Y/Y0-0. YuK chulg‘ami «yulduz», PK chulg‘ami esa neytral (0) simi tashqariga 
chiqarilgan «yulduz» sxemasiga ulangan 0-guruhli quvvati katta bo‘lmagan, kuchlanishi esa 
10/0,4 yoki 6/0,4 bo‘lgan transformatorlar elektr iste’molchilari yorug‘lik va kuch elektr 
jihozlaridan iborat bo‘lgan aralash yuklamalar uchun ishlatiladi. Bunda elektr motorlari liniyaviy 
kuchlanishlarga, yorug‘lik va uy xo‘jaligida hamda maishiy xizmat korxonalaridagi elektr 
asboblar asosan faza kuchlanishlariga ulanadi. Bu sxemani A/Y -11 guruhli ulanish sxemasi 
bilan almashtirish mumkin. Transformatorning chulg‘amlari bu sxemaga ulanganda fazalarining 
yuklamasi nosimmetrik bo‘lganda ham nisbatan yaxshi ishlaydi. Bu esa mazkur ulanish 
guruhining afzalligidir. 
V) Y/A -11. YuK chulg‘ami «yulduz», PK chulg‘ami esa «uchburchak» sxemasiga 
ulangan 11-guruhli transformatorlar past kuchlanishi 400 V dan katta bo‘lgan (6/0,525; 
10/0,525; 35/10; 35/6 kV) hollarda ishlatiladi. 
S) Y0 /A - 11. YuK chulg‘ami neytral (0) simi tashqariga chiqarilgan «yulduz», PK 
chulg‘ami esa «uchburchak» sxemasiga ulangan 11-guruhli transformatorlar Uyk < 110 kV 
bo‘lgan kuchlanishlarda ishlatiladi. 
Chulg‘amni «yulduz» (Y) sxemaga ulash yuqori kuchlanishlarda qulaydir, chunki 
chulg‘amga beriladigan fazaviy kuchlanish (U
f
) liniyaviy kuchlanish (U) 
dan