7-ma’ruza mavzu: Tarixiy tadqiqot natijalarini aprobasiya va e’lon qilish usullari. Ilmiy tezis va maqola. Zamonaviy ilmiy taqiqotlaridagi asosiy tushunchalar: Scopus, Web of Science, Science Direct, Springer, Google Scholar va h-indekisi

7-MA’RUZA
MAVZU: Tarixiy tadqiqot natijalarini aprobasiya va e’lon qilish usullari. Ilmiy tezis va maqola. Zamonaviy ilmiy taqiqotlaridagi asosiy tushunchalar: Scopus, Web of Science, Science Direct, Springer, Google Scholar va h-indekisi
Reja:
1. Tarixiy tadqiqot natijalarini aprobasiya va e’lon qilish usullari.
2. Ilmiy tezis va maqola
3. Zamonaviy ilmiy taqiqotlaridagi asosiy tushunchalar: Scopus, Web of Science, Science Direct, Springer, Google Scholar va h-indekisi

Hozirgi vaqtda barcha mutaxassisliklar va fan sohalari bo‘yicha dissertatsion ishlar ekspertizasining barcha bosqichlarda baholashning yagona ilmiy asoslangan usullarini ishlab chiqish dolzarb vazifa hisoblanadi. Dissertatsiya ishlariga yagona mezon va me’yoriy talablarning yo‘qligi dissertatsiya ishlarining fan va mutaxassisliklar, shuningdek ixtisoslashgan kengashlarda muayyan dissertatsiya ishlari o‘rtasida sifatining yo‘qolishiga sabab bo‘lmoqda. Xuddi shunday yo‘qotish tadqiqotchilarning professional va intellektual salohiyatida ham kuzatilmoqda.Keyingi 3-4 yil ichida dissertatsiya ishlarining tahlili dolzarblik, ilmiy yangilik, amaliy ahamiyati, xulosalar, aprobatsiya va tadqiq etishga yagona mezon va talablarning yo‘qligini tasdiqladi.

Ko‘pchilik dissertatsiya ishlarida dolzarblik ilmiy asoslanmagan. Dolzarblikning mezon jihatdan baholash uchun mamlakatimizdagi qiyosiy tahlili kerak.
So‘nggi 5-6 yillardagi taqqoslanayotgan ishlanmalarning asosiy ko‘rsatkichlari berilgan klassifikatsion jadval ilmiy asoslanishga illustrasiya vazifasini bajarishi kerak.
Ishlab chiqilayotgan ilmiy-tadqiqot mavzusining patent sofligi kabi mezonni kiritish maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Ilmiy tadqiqotlarning afzalligi va talabgirligi dolzarblikning muhim bahosi hisoblanadi.
Dissertatsion tadqiqotlarning muhim baho xarakteristikasi bir dissertatsiyani ikkinchisidan prinsipial farqlovchi ilmiy yangiligi hisoblanadi. Afsuski, ilmiy yangilikning umumiy ta’rifi nazariy natijalarning mohiyatini ochib bermaydi, dissertatsion ishlar sifati, ularning fundamental yoki amaliy mohiyatini baholash imkonini bermaydi.
Ilmiy yanglikka mezon talablari quyidagicha bo‘lishi kerak:
Ilmiy yutuqlar mohiyatini qisqa va aniq aks etishi kerak;
Asosiy nazariy qoidalarni ochib berishi kerak.
Har bir dissertatsiya ishining so‘nggi maqsadi uning amaliy ahamiyati, iqtisodiyotga, ishlab chiqarishga, ijtimoiy sohaga va h.z. tadbiq etish hisoblanadi.
Ilmiy izlanishlarning asosiy ahamiyati mezoni uning amaliyotga keng tadbiq etilishi. Afsuski, aksari dissertatsiya ishlarida eksperimental tadqiqotlar va aprobatsiya natijalari, tadbiq etish, ijtimoiy va iqtisodiy samaralar bo‘lishi yo‘q.
Hozirgi vaqtda OAKda amaliy ahamiyat, aprobatsiya va tadbiq etishga dissertatsiya ishi sifatini oshirishning asosiy omillari sifatida qaralmoqda.
Dissertatsiya ishlarini ta’lim, fan, iqtisodiyot va ishlab chiqarishga tadbiq etish monitoringi tizimi ishlab chiqilmoqda.
Tadqiqotlarning ilmiy ahamiyati va tan olinishi uning natijalarining mamlakatimiz va xorij nashriyotlarida e’lon qilinishi bilan belgilanadi.
Shuni qayd etish kerakki, ushbu mezon dissertatsiya ishining barcha bo‘g‘imlari bo‘yicha ilmiy natijalarni nashr etishni o‘z ichiga oladi. Ayrim ilmiy tadqiqot institutlari, oliy o‘quv yurtlari rahbarlarining dissertatsiya ishini minimal publikatsiyalar bilan himoya qilinishiga intilishni dissertatsiya ishi sifatiga va tadqiqotchilarning ijodiy faolligiga ta’sir etmoqda.
Ayrim sohalarda hammualliflar sonining oshishi mustaqil olimning shakllanishi va ijodkor shaxsning tarbiyalanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu borada ilmiy tadqiqotga tadqiqotchining shaxsiy ulushining qo‘shilishi o‘ta dolzarb masala hisoblanadi. Ushbu baholash aniq tushuntirilishini va ilmiy seminar, ixtisoslashgan kengashda, ilmiy rahbar va rasmiy opponentlar taqrizlarida asoslab berilishi kerak.
Qator sohalardagi dissertatsiya ishlarining tahlili xulosalarga yagona talablarning yo‘qligini aniqladi, ular xuddi shunday avtoreferatlarda ham yo‘q ekan. Ma’lumki, xulosalar dissertatsiyaning asosiy natijasi hisoblanadi va uning formulirovkasi, ilmiy asoslanganligi –bu dissertatsiyaning asosiy baho mezoni, tadqiqotchining ilmiy tafakkuri va zakovatini ko‘rsatkichi hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi OAK tomonidan dissertatsiya ishini baholashning yana ikkita mezoni ishlab chiqilgan.
Birinchidan, dissertatsiya ishining 12 yil ichidagi himoyalangan dissertatsiyalar bilan taqqoslash elektron ekspertiza tizimi. Ushbu mezon dissertatsiya nomi, annotatsiyasi, ilmiy yangiligi, xulosalar, kalit so‘zlar va h.z. o‘xshashlik foizini aniqlash imkonini beradi.
Ikkinchidan, eksperimental natijalar to‘g‘riligi mezoni. Eksperiment natijalarini statistik ishlash to‘g‘riligi maxsus kompyuter dasturi tomonidan tekshiriladi.
Ilmiy ishlanmalarning ijodiy faolligi va samaradorligi, ularning himoyalanganligi va xorijiy analoglar bilan raqobatbardoshligiga mualliflik guvohnomalari va natijalari yordam beradi. Bir vaqtning o‘zida yoki tadqiqotchilarning ixtirochilik va intellektual mulk rivojiga keng jalb etish mexanizmi yaratiladi.
Ekspertiza algoritmi shundan iboratki, kafedra, ilmiy laboratoriya, ilmiy seminar yuqorida qayd etilgan barcha mezonlar bo‘yicha baho beradilar. Opponentlar, yetakchi tashkilotlar, taqrizchilar ham xuddi shunday baho beradilar. Barcha baholar va dissertatsiya ishi muhokamasi asosida ixtisoslashgan kengash himoyaga berilgan qoida va xulosalar bo‘yicha o‘z xulosasini beradi.
Asosiy mezon talablari va ilmiy darajaga tadqiqotchining adekvatligi ekspertizasi natijalari OAKda yakuniy ekspertiza o‘tkazish uchun taqdim etiladi.
Dissertatsiya ishini ekspertiza qilishning birinchi bosqichi tadqiqotchi biriktirilgan korxonada boshlanadi.
Ekspertiza natijalari xulosali ko‘chirma ko‘rinishida rasmiylashtiriladi va unda quyidagilar aks etishi kerak:
dissertatsiya natijalarida tadqiqotchining muayyan ishtiroki;
o‘tkazilgan tadqiqotlar natijalarining to‘g‘rilik darajasi;
yangilik va amaliy mohiyati;
tadqiqotchining ilmiy ishlari ahamiyati;
himoyaning ilmiy doklad ko‘rinishida bajarilishining maqsadgi muvofiqligi;
dissertatsiya mos keladigan ixtisoslik;
dissertatsiya materiallarining muallif e’lon qilgan ishlarda to‘liq aks etganligi.
Kengashda dissertatsiyani dastlabki ko‘rib chiqish prsedurasiga binoan ixtisoslashgan kengash a’zolaridan iborat komissiyaga dissertatsiya bilan tanishib chiqish va uning ixtisoslashtirilgan kengash profiliga mosligi haqida xulosani taqdim etishni topshiradi. Dissertatsiyaning kengash profiliga mos kelishi to‘g‘risidagi xulosada quyidagilar bo‘lishi kerak:
ushbu kengashga dissertatsiya himoyasini o‘tkazish huquqi berilgan mutaxassislik va fan sohasining mosligi;
muallif chop ettirgan ishlarda dissertatsiya materiallarining to‘liq bayoni;
natijalarning fan va amaliyotdagi ahamiyati.
Dissertatsiyaning kengash profiliga mosligi to‘g‘risidagi xulosada shuningdek, ko‘rib chiqilayotgan dissertatsiyani yetakchi tashkilotga biriktirish, opponentlarni tayinlash, zarur hollarda –kengash tarkibiga qo‘shimcha a’zolarni kiritish to‘g‘risida takliflar ham beriladi.
Ixtisoslashgan kengash ekspert komissiyasining xulosasiga namuna 10-ilovada keltirilgan. Ixtisoslashgan kengashning dissertatsiyani himoyaga qabul qilish to‘g‘risida ijobiy xulosasi olingach, xuddi shu komissiya dissertatsiya bo‘yicha ixtisoslashgan kengashning xulosa loyihasini tayyorlaydi, shuningdek axborotga avtomatlashtirilgan ishlov berish uchun klassifikatsion belgilarini aniqlaydi. Xulosa loyihasini tayyorlash uchun komissiya kafedralar, laboratoriyalar, ushbu tashkilot sektorlari yoki bo‘limlaridan zarur mutaxassislarni jalb etishi mumkin.
Kengash xulosasi quyidagi punktlarni o‘z ichiga oladi:

• 
  shaxsan tadqiqotchi tomondan qo‘lga kiritilgan salmoqli ilmiy natijalar;
  
• 
  natijaning to‘g‘rilik darajasi;
  
• 
  ilmiy natijalarning yangilik darajasi;
  
• 
  olingan natijalarning fan va amaliyot uchun ahamiyati;
  
• 
  tadqiqot natijalaridan foydalanish bo‘yicha tavsiyalar;
  
• 
  dissertatsiyaning klassifikatsion bahosi.
  

Tezislarning yozilishida ikkita yondashuv mavjud. Birinchisi shundaki, avval ular ochmoqchi bo'lgan mavzuni tanlab olishadi va keyin undan ajralmasdan qisqa maqola yaratishadi. Va ikkinchi usul - bu nom bilan bog'liq tezislarni yozish. Siz xohlaganingizdek qilishingiz mumkin. Talabalar ko'pincha tanlovdan mahrum bo'lishadi, chunki mavzuni rahbar tomonidan so'raladi.Qadimgi Yunonistonda yozuvchilar tezis deb atashgan tushish bosqichi.Tezis nimada? Degan savolga faqat bitta gapda bayon qilingan qisqa va aniq shakllangan fikrlar deb javob berish mumkin. Bunday tushunchalar insho yozish uchun ishlatiladi. Versifikatsiyaga kelsak, bu atama she'rni o'qiyotganda ovozini pasaytirib, rivoyatchi qisqa bo'g'inlardan foydalanadigan paytni anglatadi., algoritm tushunchasiga kelsak, bu algoritmik hisoblanadigan raqamli funktsiyalar sinfining barcha rekursiv funktsiyalar sinfi bilan mos kelishi haqidagi cherkovning taniqli tezisidir (rekursiv funktsiya tushunchasi uchun Rekursiv funktsiyalar va predikatlar bo'limiga qarang). Shuningdek qarang Art. Isbot, bilvosita dalil va yoritilgan. ushbu maqolalar ostida.
Yuqorida aytib o'tganimizdek, bu Worddagi 12 ta xoch tomonidan yozilgan 2-3 sahifali matn. Yoki 10 daqiqa sekin o'qish. Hisobot odatda 15 minut vaqtni oladi, shunda unda mavhumga joylashtirilmagan narsalarni zikr qilish mumkin. Ushbu qisqa maqola aniq tuzilishga ega bo'lishi kerak. Biz mavzudan boshlaymiz. U iloji boricha o'ziga xos bo'lishi va maqolaning mohiyati bilan bog'liq bo'lishi kerak. Bundan tashqari, u konferentsiya mavzusiga mos bo'lishi kerak. Va bu yangilikka ta'sir qilishi kerak. Mavzu juda uzoq bo'lmasligi kerak - maksimal bir yarim satr.

Matnni rasmiylashtirishdagi xarakterli nuqsonlar 1. Mavzudan chetga chiqish, uni boshqasi bilan almashlash. 2. Haddan ortiq hajmli kirish qismi,aniq xulosalar yoqligi. 3. Fikrni bayon qilishdagi muayyan bosqichlarni korsatadigan xatboshilarni ajrata bilmaslik. 4. Materialni bayon qilishning uzunligi va haddan ortiq kopsozlilik. 5. Har xil nutqiy va uslubiy xatolar.

Maqolaning vazifasi fan, madaniyat, texnika yutuqlarini tushuntirish, biz o'quvchilarning g'oyaviy, ilmiy saviyamizni oshirishdan iborat. Maqola yozish shartlari ancha murakkab va juda qiziqarlidir. Maqolalar adabiy til meyorlariga to'liq amal qilgan holda ilmiy va publisistik uslubda yoziladi. Bundan tashqari maqolada muayyan masala yuzasidan yo'l-yo'riq ko'rsatishi, mavjud kamchiliklarni olib tashlashi har bir ishning asosiy haqiqiy yo'lini belgilab beradi. Maqola asosan bu dolzarb mavzularni yorituvchi nashrdir. Maqolalarning hamma turlarida materiallar berib borilishini bilib oldik.
Maqola keng ma'noda gazeta jurnal, radio, televideniya shuningdek to'plamlardagi ilmiy asarlariga nisbatan ham qollaniladi. Maqolaning eng ahamiyatli jihati shuki unga sarlavha tanlash va tanlangan sarlavha bosh mavzuni yoritib beradigan bolishi lozimdir.
Ilmiy maqola va tezislarni qabul qilish bo‘yicha talablar: 1) Ilmiy maqolaning tarkibi quyidagilardan iborat bo‘lishi shart: 1.1. Tadqiqotning dolzarbligi, mavzu doirasida mavjud muammolar. 1.2. Muammoni hal qilish yo‘llari. 1.3. Ilmiy asoslangan taklif va tavsiyalar. 1.4. Kutilayotgan iqtisodiy va ijtimoiy samara. 2) Ilmiy maqola va tezislar jiddiy tahrir qilingan va rasmiylashtirishning barcha texnik talablariga muvofiq bo‘lishi zarur, jumladan: - matn muharriri – MS Word formatida yozilishi; - sahifa – A4 o‘lchovida, kitob ko‘rinishida, barcha tomonlardan 20 mm qoldirilishi; - shrift – Times New Roman, o‘lchovi (kegl) – 14; - qator oralig‘i va xat boshidagi oraliq – 1,5; -annotatsiya (Abstract) 250-300 so’z atrofida va tayanch iboralar (Keywords) 5-8 ta iboradan oshmasligi hamda uchta tilda (o’zbek, ingliz, rus tillarida) bo’lishi; - ilmiy maqola va tezisning hajmi minimum 5 bet va maksimum 8 betdan oshmasligi, betlar raqamlanmasligi; - ilmiy maqola oldin chop etilmagan, konferensiya yo‘nalishlariga oid dolzarb mavzularni qamrab olgan bo‘lishi; - muallifning to‘liq familiyasi, ismi va sharifi, ilmiy darajasi va unvoni, lavozimi, ilmiy muassasa va tashkilot nomi yuqori o‘ng burchakda, ilmiy maqola nomi esa o‘rtada (qalin harflar bilan) yozilishi; - mualliflar sonining uch nafardan oshmasligi; - maqola matnida kirish (dolzarbligi), ilmiy izlanishlar va uslublar, tadqiqot natijalari va uning muhokamasi, xulosa va adabiyotlar ro‘yxati bo‘lishi; - barcha jadval, sxema va rasmlar MS Word formatida, Times New Roman shriftida, ularning nomi sxema va rasmlar pastida, jadvallarning nomlanishi esa tepasida yozilishi; - barcha grafik, diagrammalar MS Excel formatida bo‘lishi; - jadval, rasm va grafiklarda manbalar va matnda ularga havolalar ko‘rsatilgan bo‘lishi; -foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati (References) APA tizimida rasmiylashtirilishi; (https://apastyle.apa.org/) - havolalar har bir betning pastki qismida joylashtirilishi kerak.
Google Academic-dan biz kitoblarni, tezislarni, ilmiy maqolalarni o'sha joydan olishimiz mumkin ... akademik adabiyotga tegishli har qanday turdagi hujjat va u qadar akademik emas, chunki bu bizga nashr etilgan maqolalarning aksariyatini ko'rsatib beradi. asosiy ilmiy jurnallar.
Google Scholar orqali biz deyarli mavzular, mualliflar, nashrlar bo'yicha qidirishimiz mumkin 100 dan ortiq tillar. Bundan tashqari, boshqa tadqiqotlar haqida gapiradigan maqolalarning aksariyati bir-biriga bog'langan, shuning uchun ma'lum bir hujjat ma'lumotlarini kengaytirish uchun qo'shimcha izlash kerak emas.
Reyting va natijalarni ko'rsatish tartibi ular ko'rsatgan natijalar singari muhimdir. Google o'z qidiruv tizimida ishlatadigan algoritm singari, Google Scholar ham uning muallifiga asoslangan, necha marta keltirilganligi, muallif ham, hujjat ham, qaerda nashr etilganligi va u bilan maslahatlashish chastotasi. Ushbu xizmat shuningdek, u ko'rsatadigan ma'lumotlarni, ya'ni to'liq yoki boshqa tadqiqotlarga havolalar bilan to'ldirilganligini hisobga oladi.
Qidirayotganda, mavzuga qarab, Google mumkin ishlatilgan maqol va predloglarni tashlab yuboring, aniqroq natijalarga erishish uchun. Google Scholar-da, qidiruvlarga mos keladigan ko'rinishi mumkin bo'lgan natijalarni ko'rsatmaslik uchun qidiruvlar ularni o'tkazib yuborish orqali amalga oshiriladi.

Agar biz katta yoki kichik harflar bilan yozsak yoki qidiruv so'zlarini to'g'ri ta'kidlasak ham hisobga olinmaydi. Agar biz, masalan, "hujayraning bo'linishi qanday amalga oshiriladi" so'zlari bilan qidiruv o'tkazsak biz kamroq aniq natijalarga erishmoqchimiz agar biz faqat "hujayra bo'linishi" atamalaridan foydalansak.

Scopus – bu taqriz qilinayotgan adabiyotlar: ilmiy jurnallar, kitoblar, va konferensiya materiallarida berilgan havolalar haqidagi qisqacha tavsif va ma'lumotlarni o‘z ichiga olgan eng yirik ma'lumotlar bazalaridan biridir. Scopus ilm-fan, texnika, tibbiyot, sosiologiya, san'at va gumanitar fanlarning turli sohalarida dunyo tadqiqot natijalari haqida keng qamrovli ma'lumotlar berib, tadqiqotlarni kuzatish, tahlil qilish va vizuallashtirish uchun intellektual vositalarni taklif etadi. Scopus ma'lumotlar bazasiga kirish uchun noshir elektron ariza to‘ldirib, tegishli so‘rovnoma yuborishi kerak. Dunyoning turli sohalaridan 30 nafarga yaqin olimlar va kutubxonachilardan iborat Maslahat qo‘mitasi tomonidan taklifga ijobiy baho berilsa, nashr havola qilinuvchi nashrlar ro‘yxatiga kiritiladi. Agar rad javobi olingan bo‘lsa, takroriy ariza bir yildan so‘ng yuborilishi mumkin. Bu ma'lumotlar bazasi tomonidan indekslanadigan nashrlar orasida bo‘lishning yagona yo‘li emas. Xalqaro xizmat ekspertlari, ularning fikriga ko‘ra qo‘mita tomonidan ko‘rib chiqishga loyiq bo‘lgan maqolalarni mustaqil ravishda taqdim etish huquqiga ega. Tanlovdan o‘tish uchun nashr muayyan mezonlarga javob berishi kerak, jumladan, chop etish muntazamligi (yiliga kamida bir marta), ingliz tilidagi maqolalarning to‘liq nashr etilishi, materiallarni yuqori sifatda taqdim etish, tadqiqotlarning ommaviyligi, ommabopligi, ishonchliligi, ingliz tiliga tarjimasi bilan o‘z veb-saytining mavjudligi, obunachilar soni (nashriyotchilarga barcha talablar va tavsiyalar nashriyot veb-saytida joylashtirilgan). Deyarli har doim, ekspertlar kengashi ISSN, retsenziyalar, maqolalarda foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatlari, maqolalarga ingliz tilidagi izohlar va o‘z internet-manbasi bo‘lmagan taqdirda arizalarni rad etadi. Oxirgisi yuqori texnik va tarkibiy darajada bajarilgan bo‘lishi kerak.
“Scopus” ilmiy ma’lumotlar bazasi ilmiy nashrlar va iqtiboslar keltirish, “Science Direct” ma’lumotlar bazasi esa ilmiy nashrlarni tarqatish tizimini rivojlantiradi, ilmiy-tadqiqot muassasalari, ilmiy markazlarning tadqiqotchilari, doktorantlar, yosh olimlar va o‘qituvchilarni axborot bilan ta’minlash va qo‘llab-quvvatlashdan iboratligi, ilmning turli sohalarida innovatsion texnologiyalardan foydalanish, ta’lim jarayoni sifatini yanada yaxshilash, xalqaro qidiruv tizimidan to‘g‘ri va unumli foydalanishni bo‘yicha ma’lumotlar taqdim etadi.
Olimlar, o'qituvchilar, talabalar, mutaxassislar uchun Elsevier platformasi sanoat korxonalarining tibbiyot sohasi va ilmiy-tadqiqot bo'limlari, jahon ilmiy nashrlarining 25 foizini o'z ichiga oladi. ScienceDirect ko'p tarmoqli platformasi keng qamrovli ma'lumotlarni taqdim etadi fanning barcha sohalaridagi adabiyotlarni qamrab olish, 14 mln nashriyotning 2500 ilmiy jurnallari va 37000 dan ortiq kitoblari nashrlari Elsevier, shuningdek, nufuzli jurnallar tomonidan nashr etilgan juda ko'p sonli jurnallar ilmiy jamoalar.