7-ma’ruza mavzu: elеktrоlit eritmаlаr. Tuzlar gidrolizi. Ma’ruza rejasi

Elektrolitning dissosilanish konstantasi va u bilan dissosilanish darajasi orasidagi bog’lanish. Kuchsiz elektrolitning dissosilanishi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:
AB ↔ A⁺ + B^–
Kuchsiz elektrolitning dissosilanmagan molekulalari konsentrasiyasini [AB], ionlar konsentrasiyasini [A⁺] hamda [B^–] orqali belgilaymiz. Massalar ta’siri qonuniga binoan

Bu holda muvozanat konstantasi K dissotilanish konstantasi deb ataladi. Eritmaning konsentrasiyasi ham qancha o’zgartirilsa gam dissosilanish konstantasining qiymati o’zgarmaydi, shuning uchun u elektrolitning ionlarga ajralish xususiyatini dissosilanish darajasiga qaraganda aniqroq ko’rsatadi. K qancha katta bo’lsa, muvozanat holatda ionlar konsentrasiyasi shuncha katta bo’ladi, ya’ni ayni elektrolit shuncha kuchli dissosilanadi. Masalan, sirka kislota eritmasida ionli muvozanat quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:
CH₃COOH ↔ H⁺ + CH₃COO^–
Uning dissosilanish konstantasi
Kuchsiz elektrolit AB ning dissosilanish konstantasidan ko’rinib turibdiki, ionlardan birining, masalan, [B^–]ning konsentrasiyasi oshirilsa ko’paytma [A⁺]· [B^–] ortadi hamda muvozanat dissosilanmagan molekulalar AB hosil bo’lish tomonga siljiydi. Masalan, CH₃COOH ning 0,1M eritmasiga CH₃COONa ning 0,1M eritmasidan qo’shilsa, sirka kislota molekulalarining dissosilanishi taxminan 360 marta kamayadi. Demak, kuchsiz elektrolit eritmasiga u bilan bir xil ionli kuchli elektrolit eritmasi qo’shilsa, kuchsiz elektrolitning dissosilanishi keskin kamayadi.
Dissosilanish konstantasi bilan dissosilanish darajasi orasida bog’lanish bor, buni ammoniy gidroksidning dissosilanish misolida ko’rib chiqamiz:
NH₄OH ↔ NH₄⁺ + OH^–
NH₄⁺ va OH^– ionlarining konsentrasiyasi ammoniy gidroksidning boshlang’ich konsentrasiyasi NH₄OHni uning dissosilanish darajasiga ko’paytirilganiga teng, ya’ni
[NH₄⁺] = [OH^–] = CNH₄OH · α
Ammoniy gidroksidning dissosilanmagan molekulalari konsentrasiyasi
[NH₄OH] = CNH₄OH – CNH₄OH · α = CNH₄OH · (1- α)
Ammoniy gidroksidning dissosilanish konstantasi tenglamasiga ion va molekulalarning konsentrasiyasi qiymatini qo’yib chiqsak,
hosil bo’ladi.
Umumiy ko’rinishda, ikkita ionga dissosilanuvchi har qanday kuchsiz elektrolit uchun konstanta bilan dissosilanish darajasi orasidagi bog’lanish V.Ostvaldning suyultirish qonuni deb ataladigan nisbatda aniqlanadi.

Agar kuchsiz elektrolitning dissosilanish darajasi juda kichik (α<0,05) bo’lsa, (1- α) qiymatni birga teng deb olish mumkin. Bunday holda yuqoridagi formula ancha soddalashtirilgan ko’rinishga ega bo’ladi.
K = C · α², bundan
Demak, kuchsiz elektrolitning dissosilanish darajasi elektrolitning molyar konsentrasiyasi qiymatining kvadrat ildiz ostidan chiqarilganiga teskari proporsionaldir, ya’ni eritmani suyultirilgan sari uning dissosilanish darajasi ortadi. Masalan, NH₄OH 1M eritmada dissosilanish darajasi (K = 1,8·10^–5)ga
teng. (yoki 0,425 %)
0,1M eritmada esa (yoki 1,34 %)

4.Osvaldning suyultirish qonuni.