7-Amaliy mashg’ulot Mavzu: Kondensatorlarning izolyatsiya qarshiligini aniqlash. Kondensatorlarning asosiy parametrlarini o’rganish

10-jadval

Turi	Kondensatorlarning tavsifi	Sig‘imi, mkf da	Ishlash kuchlanishi, V da	Korpusi	Ishlash harorat oralag‘i, ^0C da
KB	Qog‘ozli kondensatorla	0,0047-0,5	200-600	Qog‘oz silindr shaklli	-40 dan + 60 gacha
KBG-I	Qog‘ozli kondensator germetiklangan	0,00047-0,1	200-600	Sopol silindr shaklli	-60 dan + 70 gacha
KBG-M	Qog‘ozli kondensator germetiklangan	0,01-0,25	200-600	Metall, silindr shaklli	-60 dan + 70 gacha
KBG-MP	Qog‘ozli kondensator germetiklangan	0,01-2,0	200-1500	Metall, yassi	-60 dan + 70 gacha
10-jadval davomi
KBG-MN	Qog‘ozli kondensator germetiklangan	0,25-10,0	200-1500	Metall, to‘g‘ri to‘rt burchak	-60 dan + 70 gacha
BM	Qog‘ozli, kichik gabaratli	0,00051-0,55	100	Metall silindr shaklli
KBM	Germetiklangan, yog‘langan qog‘ozli kondensator	0,1-4,0	50-1000	Metall to‘g‘ri to‘rt burchak
BGM	Qog‘ozli, germetiklangan kichik gabaritli	0,00092-0,05	400	Metall, silindr shaklli	-60 dan + 85 gacha

Slyudali kondensatorlar yuqori elektr ko‘rsatkichlarga ega.
Ular kichik o‘lchami va arzonligi bilan ajralib turadi. Bu kondensatorlarda dielektrik sifatida slyuda ishlatiladi. Slyudali kondensatorlar haqida asosiy ma’lumotlar 11-jadvalda keltirilgan.
11-jadval

Turi	Kondensatorlarning xarakteristikasi		Sig‘imi, pf da	Ishlash kuchlanishi, V da	Ishlash harorat oralig‘i, °S da
KSO-1	Slyudali, siqilgan	10-220		250	60 dan +70 gacha
KSO-2	Slyudali, siqilgan	10-680		500	-60 dan +70 gacha
KSO -5	Slyudali, siqilgan	3300-10000		500	-60 dan +70 gacha
KSG-1	Slyudali, germetiklangan	470-20000		500	-60 dan +70 gacha
KSG-2	Slyudali, germetiklangan	20000-100000		500	-60 dan +70 gacha
11-jadval davomi
SGM	Kichik gabaritli, slyudali, germetiklangan	51-6200		250-500	-60 dan +70 gacha

Sopolli kondensatorlar slyudali kondensatorlarga nisbatan ancha yuqori elektr ko‘rsatkichlarga ega. Bu kondensatorlarda dielektrik sifatida kuydirish yo‘li bilan o‘tkazuvchi qatlam yuritilgan sopol ishlatiladi. Ular qisqa va ultraqisqa to‘lqinli radioapparaturada o‘tish, blokirovkalash va kontur kondensatorlari sifatida keng qo‘llaniladi.

Sopolli kondensatorlarning asosiy parametrlari 12-jadvalda keltirilgan.


12-jadval

Turi	Kondensatorlarning tavsifi	Sig‘imi, pf da	Ishlash kuchlanishi, V da	Eslatma
ktk kdk kgk kvkg kvks kvkt KVKB kdm ktm	Naysimon, keramikali Disksimon,keramikali Germetiklangan, keramikali Tuvaksimon, yuqori voltli Silindr shaklli, yuqori voltli Naysimon, yuqori voltli . Bochkasimon, yuqori voltli Disksimon, kichik gabaritli Naysimon, kichik gabaritli	2—750 1—100 5—1000 47—2200 47—470 15—1500 2,5—68 1—1500 1—3000	500 500 500 10000 gacha 3000—6000 10000gacha 10000 gacha 60 60	Izolyasiya qarshiligi 1000 MOm dan kam emas.

104-rasm. Sopolli kondensatorlarning tashqi ko‘rinishi: a- FGT turdagi:
b-KTPS turdagi: v – KTK turdagi: g- KTM turdagi: d-KDM turdagi



105-rasm. Plyonkali kondensatorlarning tashqi ko‘rinishi: a - FGT turdagi; b - FT turdagi; v - POV turdagi: g - PM turdagi
Plyonkali kondensatorlar izolyasiya qarshiligining juda yuqoriligi (50 000 MOm gacha) va dielektrigidagi yo‘qotishning kamligi bilan farqlanadi. Bu kondensatorlarda dielektrik sifatida polistirol (stirofleks)ning yupqa plyonkasi yoki maxsus oynasimon emal ishlatiladi.
Plyonkali kondensatorlardan eng ko‘p tarqalgan turlarining ma’lumoti 12-jadvalda keltirilgan.
Elektrolitli kondensatorlar filtrlarda, pulslanuvchi tokning blokirovka va ajratish zanjirlarida, shuningdek, tranzistorli kuchaytirgichlarda o‘tish kondensatori sifatida ishlatiladi.
Alyuminiy lentaga kimiyoviy usulda yupqa oksid qatlami olinadi. Bu qatlam dielektrik bo‘lib xizmat qiladi. Kondensatorda birinchi qoplama alyuminiy tasma, ikkinchisi esa tasmaga tegib turadigan elektrolit qatlamidan iborat bo‘ladi.


13-jadval

Turi	Kondensatorlarning tavsifi	Sig‘imi	Ishlash kuchlanishi, V da	Eslatma
pgsi PGSM pm pov pso ks FT FGT	Plyonkali, germetiklangan, stirofleksli Kichik gabaritli, polistirolli Polistirolli, ochiq, yuqori voltli Polistirolli, ochiq. Oyna emalli Issiqqa chidamli, ftoroplastli Issiqqa chidamli, germetiklangan, ftoroplastli	0,003—0,02 mkf 0,015—2,0 mkf 100—1000 pf 390 pf 470—10000 pf 10—470 pf 510pf—0,25 mkf. 0,25; 0,5 mkf	500—1000 250—1000 60 (10÷15) 10^3 250—500 500 200—600 200—600	Sapol korpusli Metall korpusli

Oksid plyonkasi bir tomonga o‘tkazish xususiyatiga ega, shuning uchun kondensatorni ulashda ko‘rsatilgan qutblikka qat’iy rioya qilish kerak.
Elektrolitli kondensatorlar suyuq va quruq (Yarim quruq) elektrolitli bo‘ladi. Elektrolit suyuq bo‘lganda, oksid plyonkali alyuminiy tasma suyuq yoki yopishqoq elektrolitga joylanadi. Elektrolit quruq bo‘lganda, yopishqoq yoki Yarim qattiq elektrolit shimdirilgan qistirma oksid plyonkaga tegib turadi. 106-rasmda suyuq elektrolitli kondensatorni tuzilishi ko‘rsatilgan. Elektrolitli kondensatorlarning asosiy afzalligi shundaki, ularni o‘lchami nisbatan kichik bo‘lsada, katta sig‘im olish mumkin. Asosiy kamchiliklari shundan iboratki, ularning sizish qarshiligi kam va sig‘im miqdori haroratga hamda kondensatorning ishlash vaqtiga bog‘liq.



106-rasm. Suyuq elektrolitli kondensatorning tuzilishi:
1— korpus; 2— elektrolit; 3— kontakt plastinkasi 4— chiqish sterjeni;
5— izolyasiya vtulkasi

Elektrolitli kondensatorlarning quyidagi standart turlari mavjud:

KE — elektrolitli;
KEG — germetiklangan, elektrolitli;
EGS — silindr shaklli, germetiklangan, elektrolitli;

EM — kichik, gabaritli, elektrolitli;

ETO — tantaldan bo‘lgan, hajmli, elektrolitli.
KE kondensatorlari tuzilishi bo‘yicha uch guruxga bo‘linadi: KE-1, KE-2, KE-3.
KE-1 va KE-2 turdagi kondensatorlar silindr shakllida bo‘lib, alyuminiy korpusga joylashgan. Korpusning bir tomonida ichki elektrod uchi chiqarilgan, ikkinchi elektrod sifatida korpusning o‘zi xizmat qiladi.
KE-3 turdagi kondensatorlar ham silindr shaklli bo‘lib, ularning ikki tomonidan chiqish elektrodlari chiqarilgan. Har xil turdagi elektrolitli kondensatorlarning tashqi ko‘rinishi 107-rasmda ko‘rsatilgan. Bunday kondensatorlar sig‘imining nominal miqdori 2 mkf dan ish kuchlanishi esa 8 dan 500 V gacha oraliqda bo‘ladi.



107-rasm. Elektrolitli kondensatorlarning tashqi ko‘rinishi: a — KE-2 M turdagi; b— KE-1 M turdagi; v — EM turdagi; 2 — KEG-2 turdagi

Kondensatorlar ishlash haroratining yo‘l qo‘yilgan chegarasi 3 ga bo‘linadi:

M (sovuqqa chidamli) harorat oralig‘ining o‘zgarishi — 40° dan +60°C gacha; PM (yuqori darajada sovuqqa chidamli), harorat oralig‘ining o‘zgarishi — 50° dan +60°C gacha; OM (maxsus sovuqqa chidamli), harorat oralig‘ining o‘zgarishi — 60° dan +60°C gacha.
EGS turdagi kondensatorlarning ishlash kuchlanishi 6 V dan 500 V gacha, sig‘im miqdori 2 mkf dan 2000 mkf gacha qilib ishlab chiqariladi.
EM turdagi kondensatorlarning ishlash kuchlanishi 4 V dan 60 V gacha, sig‘im miqdori 0,5 dan 25 mkf gacha bo‘ladi.
ETO turdagi kondensatorlarning ishlash kuchlanishi 4 V dan 70 V gacha va sig‘im miqdori 10 mkf dan 80 mkf gacha qilib ishlab chiqariladi. Bu turdagi kondensatorlar yuqori ekspluatatsiya ko‘rsatkichlari bilan ajralib turadi: ish haroratlarining oralig‘i—60° dan +150°S gacha, yo‘l qo‘yilgan nisbiy namligi 98 % gacha va yo‘l qo‘yilgan atmosfera bosimi 5 mm sim. ust. gacha bo‘ladi.
Metallangan qog‘ozli kondensatorlar. Hozirda elektronika sanoatida metallangan qog‘ozli takomillashtirilgan kondensatorlar ko‘plab chiqarilmoqda.
Bu kondensatorlar kichik o‘lchamli, lekin katta sig‘imga ega: o‘zgarmas yoki pulslanuvchi kuchlanish zanjirlarida ishlashi mumkin va yuqori ekspluatatsiya ko‘rsatkichlariga ega. Metallangan qog‘ozli kondensatorlar elektrolitli kondensatorlar o‘rnida muvaffaqiyatli ishlatilmoqda.
Hozirgi vaqtda bunday kondensatorlarning quyidagi turlari ishlab chiqariladi:
MBG- metallangan qog‘ozli, germetiklangan. To‘g‘ri to‘rtburchakli va silindr shaklli korpusda montaj qilinadi. Ishlash kuchlanishi 200 dan 1500 V gacha, sig‘im nominal miqdori 0,025 dan 25 mkf gacha bo‘ladi.
MBGO — metallangan qog‘ozli, germetiklangan, bir qatlamli, ishlash kuchlanishi 160 dan 600 V gacha va sig‘im miqdori 0,25 dan 30 mkf gacha bo‘ladi.
MBGT — metallangan qog‘ozli, germetiklangan, issiqqa chidamli, ishlash kuchlanishi 160 dan 1000 V gacha va sig‘im nominal miqdori 0,1 dan 20 mkf gacha. Bu turdagi kondensatorlarning afzalligi shundaki, ular —60° dan +100°C gacha harorat oralig‘ida turg‘un ishlaydi.
MBGCH—metallangai qog‘ozli, germetiklangan. chastotali, o‘zgaruvchan yoki pulslanuvchi kuchlanish zanjirlarida ishlatishga mo‘ljallangan. Ishlash kuchlanishi 150 dan 1000 V gacha, sig‘im miqdori 0,25 dan 10 mkf gacha bo‘ladi.
MBM—metallangan qog‘ozli, kichik o‘lchamli, 160 V ishlash kuchlanishiga mo‘ljallangan, sig‘im miqdori 0,05 dan 1,0 mkf gacha.
Kondensatorlarni rangli markalash. Ilgari kondensatorlar rangli markalanar edi, ya’ni hamma belgilar har xil rangli nuqtalar ko‘rinishida qo‘yilar edi.
Presslangan kondensatorlar uchun rangli nuqtalar strelkada qo‘yiladi (108-a rasm).

108-rasm. Rangli markalash nuqtalarini qo‘yish

Sopolli kondensatorlarda nuqtalar markazga nisbatan nosimmetrik joylashgan (108-b rasm).

Sig‘im miqdori uchta nuqta bilan belgilanadi: oldingi ikki nuqta 1, 2— raqamlar, uchinchisi 3— ko‘paytiruvchi, 4- nuqta aniqlikni foizida, nuqta 5—ishlash kuchlanishi miqdorini voltlarda ko‘rsatadi.
14-jadval

Rang	Nominal sig‘im, pf da		Aniqlik, % da	Ishlash kuchlanishi, V da
	Raqamlar	Ko‘paytiruvchi
Qora Jigar rang Qizil To‘q sariq Sariq YAshil Ko‘k Binafsha rang Kul rang Oq Oltin rang Kumush rang Rangsiz	0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 - - -	1 10 100 1000 10.000 100.000 1000.000 10.000.000 100.000.000 1000.000.000 0,1 0,01 -	- - - - - - - - - 2 5 10 20	- 250 500 1000 1500 2000 2500 3000 5000 7000 - - -

13-jadvalda har xil rangga to‘g‘ri keladigan kondensatorlarning miqdorlari keltirilgan.

M i s o l: Oldingi uchta rang—qora, jigar rang va to‘q sariq, to‘rtinchi — oltin rang, beshinchi — jigar rang. Bu shuni ko‘rsatadiki, kondensatorning sig‘im miqdori 1000 pf, aniqligi 5% va ish kuchlanishi 250 V. Ba’zan kondensatorga yana bir rangli chiziq yoki nuqta qo‘yiladi. Bu kondensator sig‘imining turg‘unlik guruxini ya’ni tashqi haroratda 1⁰C ga o‘zgarganda, sig‘im qanchaga o‘zgarishini ko‘rsatadi.