7-Amaliy mashg’ulot. Hisoblagichlar, triggerlar va summatorlarni tanlash usullari, ularning xatoliklarini baholash

Trigger turi	Ichki tuzilishi	Sxematik belgisi
Ishlash jadvali
Asinxron RS-triggeri			S R Q(t+1) 0 Q(t) 0 1 0 1 0 1 1 1 mumkin emas
Teskari kirishli asinxron RS-triggeri			Q(t+1) 0 0 mumkin emas 0 1 1 1 0 0 1 1 Q(t)
Sinxron RS-triggeri			S R C Q(t+1) 0 0 0 Q(t) 0 0 1 Q(t) 0 1 0 Q(t) 0 1 1 0 1 0 0 Q(t) 1 0 1 1 1 1 0 Q(t) 1 1 1 mumkin emas
Asinxron T-triggeri			T Q(t+1) 0 Q(t) 1
Sinxron T-triggeri			T C Q(t+1) 0 0 Q(t) 0 1 Q(t) 1 0 Q(t) 1 1
Asinxron D-triggeri			D C Q(t+1) 0 0 Q(t) 0 1 0 1 0 Q(t) 1 1 1

Universal JK-triggerida agar C=1 bo’lsa, triggerdagi kirish impulslar 1-bosqichga qabul qilinadi. C=0 bo’lganda, 2-bosqich 1- bosqichdagi holatni o’ziga qabul qiladi. JK-triggerining sxematik ko’rinishi 23-rasmda keltirilgan.


JK- universal triggerining ishlash jadvali.

C	0	0	0	0	1	1	1	1
J	0	0	1	1	0	0	1	1
K	0	1	0	1	0	1	0	1
Q(t+1)	Q(t)	Q(t)	Q(t)	Q(t)	Q(t)	0	1

JK-universal triggeri asosida bir nechta triggerlarni hosil qilish mumkin. Quyida RS, T, D- triggerlarini qurish sxemalari keltirilgan (24-rasm).

Registr deb, axborotni qabul qiluvchi, saqlovchi, murakkab bo’lmagan o’zgartirishlar(chapga va o’ngga surish)ni amalga oshiruvchi, hamda ahborotni to’g’ri va teskari kodlarda uzatuvchi qurilmaga aytiladi. Registrlar ketma-ket kodlarni parallel kodga va aksincha o’zgartirishda ham ishlatiladi. Registrlarning asosini triggerlar hosil qiladi va triggerlarni ketma-ket yoki parallel ulash orqali registr sxemasi hosil qilinadi.
Sonning har bir razryadi registrning razryadiga (saqlovchi triggerga) mos keladi.
Registrlarning parallel, ketma-ket prinsipda ishlovchi, o’ngga va chapga suruvchi, hamda reversiv turlari mavjud.
Parallel prinsipda ishlovchi registrlarda kodlar parallel` yoziladi va o’qiladi, ketma-ket prinsipda ishlovchi registrlarda esa kodlar ketma-ket yoziladi va o’qiladi.
O’ngga va chapga suruvchi registrlar kodlarni o’ngga va chapga surish uchun hizmat qiladi.
Quyidagi rasmda D-trigger asosida qurilgan o’ngga suruvchi, ketma-ket prinsipda ishlovchi registr sxemasi keltirilgan (25-rasm).

Har bir taktda “X” kirishdan ikkilik raqamlar ketma-ket kodda kiritiladi, va bitta razryadga o’ngga suriladi.
D-triggeri asosidagi chapga suruvchi registr sxemasi 26-rasmda keltirilgan.

Reversiv registrlar saqlanayotgan axborotni ham o’ngga, ham chapga surish uchun xizmat qiladi.
Sanash qurilmasi  kirishdagi impulslar sonini hisoblash uchun hizmat qiladi. Har bir impuls sanash qurilmasida saqlanayotgan sonni bittaga o’zgartiradi. Ular bajaradigan vazifasiga ko’ra qo’shuvchi, ayiruvchi va reversiv (ham qo’shuvchi, ham ayiruvchi) turlarga bo’linadi.

Quyidagi rasmda T-trigger asosida qurilgan, ketma-ket bog’lanishli, qo’shuvchi sanash qurilmasi sxemasi keltirilgan (27-rasm). Kirishdagi har bir impuls qurilmadagi sonni bittaga oshiradi.
Bu qurilma dinamik prinsipida ishlaydi, ya`ni uning triggerlari kirishdagi impulsning orqa fronti (impuls spadi)ga mos ravishda o’z holatini o’zgartiradi.
Qo’shuvchi sanash qurilmasining ishlash jadvali.

№	Q3	Q2	Q1
0	0	0	0
1	0	0	1
2	0	1	0
3	0	1	1
4	1	0	0
5	1	0	1
6	1	1	0
7	1	1	1

Ayiruvchi sanash qurilmasida kirishdagi har bir impuls undagi sonni bittaga kamaytiradi. 29-rasmda ayiruvchi dinamik sanash qurilmasining sxemasi va ishlash vaqt diagrammasi keltirilgan.

Bu qurilma dinamik prinsipida ishlaydi, ya`ni uning triggerlari kirishdagi impul`sning frontiga mos ravishda o’z holatini o’zgartiradi.
Ayiruvchi sanash qurilmasining ishlash jadvali quyidagicha:

№	Q3	Q2	Q1
7	1	1	1
6	1	1	0
5	1	0	1
4	1	0	0
3	0	1	1
2	0	1	0
1	0	0	1
0	0	0	0

Sanash qurilmalari kirishdagi impul`sning maksimal chastotasi quyidagi formula bilan aniqlanadi.

bu yerda : t_ch - sinhrosignal davri; n – sanoq triggerlari soni; t_T – sanoq triggerida o’tish jarayoni vaqti
Sanash qurilmasining asosiy ko’rsatkichi sanash koeffisienti bilan harakterlanadi.

bu yerda n- sanovchi triggerlarning soni.
Reversiv sanash qurilmasi ikki yoqlama yo’nalishda sanash imkoniyatiga ega bo’lib, sanash yo’nalishi uchun mahsus boshqarish kirishlari (“+” va “-”)ga ega.

Sanash qurilmalaridan chostata bo’lgichlari sifatida ham foydalanish mumkin. Uning triggerlari chiqishlari kirishga nisbatan chastotani Q₁ - ikki marta, Q₂ - to’rt marta, Q₃ - sakkiz marta bo’ladi.


Topshiriqlar

1. 
   T-trigger asosida qurilgan sanash qurilmasi sxemasini keltiring va ishlash prinsipini tushuntiring
   
2. 
   Sanash qurilmalari kirishdagi impul`sning maksimal chastotasi nimani anglatadi va u qanday hisoblanadi?
   
3. 
   J-K trigger asosida R-S; D; T triggerlani qurishni sxematik tazrda tushuntirib bering