7-amaliy ish mavzu: Axborot aktivlarini hoyotiy davrini boshqarish Ishdan maqsad

10-AMALIY ISH
Mavzu: Axborot xavfsizligi risklari tahlili. Tipik tahdidlar va tahdidlarning manbalari .
Ishdan maqsad: Axborot xavfsizligini ta’minlashda tahdidlar manbalarini aniqlash va tipik tahdidlar bilan tanishish.
Tipik tahdidlarga misollar.
Quyida keltirilgan 1-jadvalda tipik tahdidlarga misollar berilgan. Bu ro‘yxatdan tahdidlarni aniqlash jarayoni vaqtida foydalanilishi mumkin. Tahdidlar qasddan qilinadigan, tasodifiy yoki tashqi muhit bilan bog‘liq (tabiiy) bo‘lishi va muhim servislarga zarar yetishi yoki ularning yo‘qotilishi kabi natijaga ega bo‘lishi mumkin. Quyidagi ro‘yxat har bir tur uchun relevant bo‘lgan tahdidlarni ko‘rsatadi. Bu yerda QQ (qasddan qilinadigan), T (tasodifiy), E (ekolog). QQ dan axborot aktivlariga qaratilgan barcha ataylab qilinadigan aksiyalar uchun foydalaniladi; T dan xodimlarning axborot aktivlarini tasodifan zararlashi mumkin bo‘lgan barcha harakatlari uchun foydalaniladi va E dan xodimlarning harakatlariga asoslanmagan barcha insidentlar uchun foydalaniladi. Tahdidlar guruhlari ustuvorlik tartibida sanab o‘tilmaydi.
1-jadvalda tashkilotda kuzatiladigan tahdidlar tahlil qilingan

Tur	Tahdidlar	Belgilnishi
Fizik shikastlanish	Yong’in	T, QQ, E
	Suvdan shikastlanish	T, QQ, E
	Ifloslanish	T, QQ, E
	Jiddiy intsident	T, QQ, E
	Tashuvchilar yoki uskunaning yo’q qilinishi	T, QQ, E
	Chang, yemirilish va muzlash	T, QQ, E
Tabiiy hodisalar	Iqlim hodisalari	E
	Vulqon otirilishi	E
	Meteorolik hodisa	E
	Suv bosishi	E
Zarur servislarning yo’qotilishi	Suv ta’minot tizimining yoki sovitishning buzilishi	T, QQ
	Energiya ta’minotining buzilishi	T, QQ, E
	Telekommunikatsiyalar uskunaning ishlamay qolishi	T, QQ
Nurlanish oqibatidagi nosozliklar	Elektromagnit nurlanish	T, QQ, E
	Issiqlik nurlanish	T, QQ, E
	Elektromagnit impuls	T, QQ, E
Axborotning obro’sizlanishi	Interferentsiyalangan obro’sizlantirilgan signalni tutib olish	QQ
	Masofadan qilinadigan josuslik	QQ
	Yashirin tarzda eshitish	QQ
	Tashuvchilar yoki hujjatlarni o’girlash	QQ
	Uskunani o’g’irlash	QQ
	Qayta ishlashga jo’natilgan yoki yaroqsiz deb topilgan tashuvchilardagi axborotni tiklash	QQ
	Fosh etish	T, QQ
	Ishonchsiz manbalardan kelgan ma’lumotlar	T, QQ
	Apparat vositalaridan jinoiy maqsadda foydalanish	QQ
	|Dasturiy vositalardan jinoiy maqsadda foydalanish	QQ
	Joylashgan yerini aniqlash	QQ
Texnik ishlamay qolishlar	Uskunalarning ishlamay qolishi	T
	Uskunaning to’xtab qolishi	T
	Axborot tizimining o’ta yuklanishi	T, QQ
	Dasturdagi uzilishlar	T
	Axborot tizimi ishlash qobiliyatini buzilishi	T, QQ
Ruxsat etilmagan harakatlar	Uskunadan ruxsat etilmagan tarzda foydalanish	QQ
	Dasturiy ta’minotdan firibgarlik yo’li bilan nusxa olish	QQ
	Kontrafakt yoki nusxa olingan dasturiy ta’minotdan foydalanish	T, QQ
	Ma’lumotlarni busib ko’rsatish	QQ
	Ma’lumotlarni ruxsatsiz qayta ishlash	QQ
Funksiyalarning obro’sizlantirilishi	Foydalanishdagi xatoliklar	T
	Huquqlarni suiiste’mol qilish	QQ
	Harakatlar bajarilishi rad etish	QQ
	Xodimlar shtat jadvaliga rioya qilmaslik	T, QQ, E

2-jadval. Tahdidlarning manbalari

Tahdid manbai	Asos	Mumkin bo’lgan oqibatlar
Haker, kraker (buzg’unchi)	O’zini ko’rsatishga imkoniyat Egoizm Qarshi chiqish Maqom Pul	Xakerlik Ijtimoiy injineriya Tizimga hujum, buzish Tizimdan ruxsat etilmagan tarzda foydalanish
Terrorchi	Shantaj Buzish O’z manfaati yo’lida foydalanish Qasos Siyosiy foyda OAVda yoritish	Portlash, terrorizm Axborot urushi Muntazam hujum Tizimga suqilib kirish Tizimdan jinoiy maqsadda foydalanish
Kompyuter jinoyatchiligi	Axborotni buzish Axborotni noqonuniy fosh etish Pul olish Ma’lumotlarni ruxsatsiz o’zgartirish	Kompyuter jinoyati Firibgarlik harakati Axborotga oid sotib olish Imitatsiya Tizimga hujum
Sanoat josusligi( razvedka)	Raqobat ustunligi Iqtisodiy josuslik	Mudofaa ustunligini olish Siyosat ustunlikni olish Iqtisodiy razvedka Axborotga oid og’irlik Shaxsiy ma’lumotlarni o’g’irlash Ijtimoiy injeneriya Tizimga suqilib kirish Ruxsat etilmagan tarzda tizimdan foydalanish

Insayder (yomon o’qigan, norozi yomon niyatli, e’tiborsiz, halol bo’lmagan yoki ishdan bo’shatilgan xizmatchilar

Razvedka Egoizim Qiziquvchanlik Pul foydasi Qasos Qasddan qilinmagan xatolar va kamchiliklar

Xizmatchiga qilinadigan hujum Shantaj Patent axborotni ko’rib chiqish Kompyuterdan noto’g’ri foydalanish Firibgarlik va o’g’irlik Pora berib sotib olish Soxtalashtirish Tutib olish Zararli kod Shaxsiy axborotni sotish Tizim xatoligi Tizimga hujum Sabotaj Tizimdan ruxsatsiz foydalanish

Nazorat savollari:

1. 
   Tahdidlar necha turga bo‘linadi?
   

Haker, kraker (buzg’unchi)

Terrorchi

Kompyuter jinoyatchiligi

Sanoat josusligi( razvedka)

2. 
   Fizik tahdidlarni aytib bering?
   

Yong’in

Suvdan shikastlanish

Ifloslanish

Jiddiy intsident

Tashuvchilar yoki uskunaning yo’q qilinishi

Chang, yemirilish va muzlash

11-AMALIY ISH
Mavzu: Axborot xavfsizligi risklari tahlili. Axborot xavfsizligida risklarini boshqarishning tashkiliy strukturasi.
Ishdan maqsad: Axborot xavfsizligida xavflarni boshqarishning tashkiliy strukturasini ishlab chiqishni o‘rganish.
Nazariy qism: Hozirgi kunda tarmoqlarda yoki axborot tizimlarida uyushtiriladigan tahdidlarga qarshi 100% himoyasini ta’minlash mumkin emas. Shuning uchun ham xavfsizlik tizimini zaifliklarini baholash jarayoni tahlili va tahdidlarni o‘rganish jarayoni har qanday xavfsizlikni boshqarish dasturiy ta’minotining ajralmas qismi hisoblanadi. Tahlil jarayonida xatarlarni aniqlash va uning tashkiliy strukturasini tuzish ehtimoliy oqibatlar yoki xavfsizlik zaifliklari bilan bog‘liq va iqtisodiy jihatdan samarali xavfsizlik dasturini o‘rnatish uchun asos bo‘la oladi. Xavflarni boshqarish – bu xavf xatarlarga qarshi chora va tadbirlarni qo‘llab quvvatlash shu bilan birga ularning xavfsizlik tizimlariga bo‘lgan ta’sirlarini normal darajada kamaytirish jarayoni hisoblanadi.
Risklarini tahlil qilish jarayoni ular haqida yetarlicha ma’lumotlarga ega bo‘lgan holda axborotlar xavfsizligini ta’minlash imkoniyatini beradi. Bu turdagi xavfsizlik nazoratlari xavfsizlikni nazorlatlashni yaxshi ta’minlash, zaifliklarni aniqlash va hisoblab borish hamda tahdidlarning ta’sirlarini baholab boradi.
Ko‘pgina hollarda xavflarni baholash qanday tizimda qo‘llanilishi yoki axborotlarning qanchalik ahamiyatliligiga bog‘liq ravishda amalga oshiriladi va dasturiy tomondan o‘rnatiladi.
1. Ma’lumotlar yashirilgan, o‘zgartirilgan, o‘chirilgan yoki foydalanishni ruxsatsiz qilinganligi;
2. Qurilmalarning buzilishi yoki shikastlanishi;.
3. Dasturiy ta’minotni butunligini buzilishi natijasida kelib chiqishi mumkin.
MUTda AXni ta’minlash usullarini strukturasini tanlash uchun, xavfni tahlil qilishga quyidagi vazifalar qo‘yiladi: