2. Internet qáwiplerinen qorǵanıw
Globallasıw haqıyqatında insannıń tek ǵana materiallıq turmıs tárizine eme, sonıń menen birge ruwxıy álemine de sezilerli tásir etpekte. Hár kúni virtual mákanda bir neshe millionnan artıq axborot resurslarınıń payda bolıwı, onıń hár minut sayın ѳsip baratırǵanını derek beredi.
Ѳzbekistan Respublikası birinshi Prezidenti I.Karimovtıń «Joqarı mánawiyat – jeńilmes kúsh» miynetinde, «Búgingi kúnde insan ruwxıylıǵına qarsı baǵdarlanǵan, bir qaraǵanda arzımas túyilgen kishi bir xabar da axborot álemindegi globallasıwdan kúsh alıp, kѳzge kѳinbeytuǵın, lekin jetkizgen zıyanın hesh naárse menen qaplap bolmaytuǵın úlken zıyan jetkiziwi múmkin»3. Bunnan sol nárseni ańlawımız kerek, házir hár qanday xabardıń jetip keliwinde shegera joq, solay eken endi ǵana sanası, dúnyaqarası qáliplesip kiyatırǵan jas áwladtıń ruwxıy álemin saqlaw kѳpshilikti oylandırmaqta.
Házirgi zaman jáhán tsivilizatsiyasınıń ѳzine tán eń áhmiyetli qásiyeti ilim-texnika jetiskenlikleri insan turmıs táriziniń barlıq tarawlarına jedellik penen kirip baratırǵanlıǵı menen ajıralıp turadı. Ilim hám texnika tabıslarınıń insan turmıs tárizine kirip keliwi adamlardıń ilim hám texnikaǵa bolǵan qızıǵıwın arttırıp jiberdi. Bul jaǵday, bir tárepten, adamlardıń jasawı ushın qolaylıqlardı jaratqan bolsa, ekinshi tárepten, insannıń erkin shaxs bolıp qáliplesiwi ushın zárúrli bolǵan sharayatlarda ámel qılıp kelgen paradigmalar ѳzgeriwine de alıp kelmekte. Bul jaǵday málim bir mánide tereńlesip barıwına jáne bir sebep texnologiyanıń kúsheyiwi, televidenie, kompyuter texnologiyası, internet arqalı kirip kiyatırǵan xabarlar júgi astında qalǵan adamalardıń milliy ruwxıylıq, ulıwmainsaniy qádiriyatlardan ibrat alıwǵa bolǵan qálewi tѳmenlep ketiwine alıp keldi.
Internettiń jámiyettiń ekonomikalıq, siyasiy, sotsiyallıq hám ruwxıy turmıs tarawları rawajlanıwında ornı ayrıqsha. Onıń úlken qúdiretin tán alıw yaki almaslıq haqqında gáp bolıwı múmkin emes. Internet insan pikirlewi, aqılı hám bilim qúdiretiniń ѳnimi. Global tarmaq abzallıqların inkar etpegen halda onıń insaniyat mánawiyatınıń tuwdırıp atırǵan qáwip-qáterleri haqqında da sѳz etiwge tuwrı keledi. Bul jaǵdaylar málim bir kúshlerdiń global tarmaqtıń axborotların sıpatlı hám tez jetkeriw hám tarqatıw boynsha imkaniyatlarınan paydalanıw arqalı jámiyetshilik pikirin tuwrı joldan shıǵarıw, ѳzleriniń mápi ushın olarǵa xabar jetkiziwde alıp barıp atırǵan háreketleri menen baylanıslı. Bunday tásirge Internet auditoriyasınıń eń kѳp bѳlimi – dúnyaqarası tolıq qáliplesip úlgermegen jaslar beriliwsheń boladı. Zamanagѳy jaslar Internetke maǵlıwmat alıwdıń tiykarǵı deregi hám kommunikatsiyanıń bas quralı dep qaraydı. Olar on-layn sistemasına tiykarlanıp jańalıqlardı izlaw, doslar menen baylanısta bolıw, muzıka jazıp alıw ushın kiredi. Sol jerde jaslarǵa Internet hám sotsiyallıq tarmaqlar arqalı qanday ruwxıy azıq berip atırmız? degen soraw tuwılıwı tábiyiy. Jaslarda jat ideyalarǵa qarsı ruwxıy immunitet qáliplespese, «Bul – jaqsı, bul – jaman» degen qatań pikir paydaa bolmas eken, ideologiyalıq qáwiplerge
Biziń shıǵısqa tán ádep-ikramlılıǵımız, milliy mentalitetimizge jat bolǵan illetlerden saqlanıwımızla ibrat tárbiyası júdá úlken áhmiyetke iye. Prezident Sh.M.Mirziyoev aytqanınday, «... biziń bul júdá áyyemgi hám saxawatlı jerimizde kѳp ásirler dawamında túrli millet, mádeniyat hám din wákilleri tınısh-tatıw jasap kelgen. Miymandoslıq, jaqsılıq, bawrıkeńlik biziń xalqımızǵa mudamı tán bolǵan hám onıń mentalitetiniń tiykarın quraydı»4. Búgingi bazı bir jaslardıń mentalitetine tán bolǵan milliy qádiriyat, úrp-ádetlerdi pisent etpeslik hám demokratiyalıq ѳzgerislerge degen biyparwalıqları ashınarlı jaǵday. Olar maqsetleri anıq bolmaǵan, belgili bir kásip-ѳner, ilimdi úyreniw maqsetinen jıraq jaslar. Bunday jaslar mámlekette bolıp atırǵan ѳzgerislerdi anıq túsinbeydi. Olarda jámiyet hám xalıq táǵdirine biyparwalıq penen qarawı sezilip turadı. Biyparwalıq olardıń sanasına sińip, milliy mentalitetimizge tán bolǵan normalardan kem-kem uzaqlasıwın kѳriwimiz múmkin. Bunday jaslar azshılıqtı quraydı. Biraq bul mashqala sebeplerin úyrensek, onıń tamırları jaslardıń shańaraq tárbiyasına, jámiyette jańasha qaraslardı sanasına sińdire almaytuǵın, ruwxıyatında stereotiplar bolǵan shaxslardıń olarǵa tásir etiwi hám basqa sebeplerge barıp taqaladı. Bunıń nátiyjesinde jaslarda baqımandalıq, siyasiy hám sotsiyallıq protsesslerge biyparwalıq kibi illetler payda boladı. Demek, búgin jaslardıń neni kѳrip, neni tıńlap atırǵanı birinshi náwbette ol tárbiyalannıp atırǵan shańaraq, bilimlendiriw ornınıń itibarınan da shette qalmaslıǵı kerek5.
Do'stlaringiz bilan baham: |