6-tema: azot monooksidin oksidlep azot tórt oksidin aliwdiń teoriyaliq tiykarlari hám texnologiyaliq sxemasiniń bayani rejesi

Azot (IV) – oksidi hám azot qos oksidin suw menen absorbciyalaw
Azot (IV)-oksidin ham N₂O₄ suw menen to`mendegi ten`leme boyinsha tasirlesedi.
2NO₂+H₂O →HNOȝ+HNO₂+116kj
N₂O₄ + H₂O → HNOȝ + HNO₂ +59kj
Payda bolg`an nitrat kislotasi turaqli bolg`ani ushin o`z-o`zin oksidlew ham o`z-o`zin qaytariwshi reaksiyalarg`a kirisedi.
3HNO₂ = HNOȝ + 2NO + H₂O-75,8kj
Uliwmaliq halinda NO₂ ham N₂O₄ nin` absorbsiyalaniw reaksiyasi to`mendegishe jaziladi:
3NO₂+H₂O₃ ⇄ 2HNO₃ +NO +136kj
3N₂O₄ +2H₂O ⇄ 4HNO₃ +2NO+101kj
N₂O₃ suw menen birigip nitrat kislotag`a aylanadi. NO ham N₂O lar suwda erimeydi biytarep oksidler bolip tabiladi.
Bul ekzotermik reaksiyalar ko`leminin` kemeyiwi menen baylanisli turde juz beredi. Demek, basimdi asiriw ten`salmaqliqti nitrat kislotanin` payda boliwina (on`g`a), temperaturani asiriw bolsa oni tarqaliwina (shepke) qaray jiljitadi.
Ten`salmaqliq bul reaksiyada payda bolg`an kislotalardin` konsentratsiyasinada baylanisli boladi. Kislotalar konsentratsiyasinin` artiwi da on` tarepke ketiwshi reksiya tezligin kemeytiredi. Atmosfera basimi ham apiwayi temperaturada payda bolg`an nitrat kislota eritpesinin` konsentratsiyasi 50% ke jetkende sistemada tensalmaqliq boladi. Konsentrlengen (98% li) nitrat kislotani suyuq N₂O₄ ni 60-80ºC temperature ham 2MPa basimda, taza koslorod qatnasinda suw menen tasir ettirib aliw mumkin.
3NO₂ + 2H₂O ⇄ 4HNO₃ + 2NO
Bunda N₂O₄ tin` HNO₃ ge aylaniw darejesi 100% ge jetedi. Sebebi bul reaksiyada birinshiden, N₂O₄ nin` konsentratsiyasi suwg`a salistirg`anda joqari boladi. Ekinshiden reaksiya natiyjesinde payda bolg`an NO basimnin` joqarilig`i ham hawa ornina artiqshasi menen taza kislorod aling`anlig`i ushin tezde NO₂ ge ham NO₂ nin` bir bolegi N₂O₄ge aylanadi. Ushinshiden, temperaturanin` ko`terilgenligi NO₂ nin` suw menen o`z ara tasirin asiradi.
Qadag`alaw sorawlari:

1. 
   Ammiaktan nitrat kislota islep shig`ariw jollari qanday?
   
2. 
   Qanday katalizatorlar qollaniladi?
   
3. 
   Azot (IV) oksidin dimerlew qanday protsess?
   
4. 
   Shig`indi gazleri azot oksidinen qalay tazalanadi?
   
5. 
   Azot (IV) oksidi ham azot qos oksidinin` suw menen absorbsiyalaniwin tusindirin`?