6-sinf geografiya

Toshkent-O’zbekiston

O’zbekiston poytaxti Toshkent 2200 yildan ortiq tarixga ega. Shahar sifatida Toshkent haqidagi birinchi ma`lumotlar eramizdan avvalgi II asrdagi qadimgi-sharqiy manbalarda uchraydi: Xitoy manbalarida Yuni deb atalgan: Fors shohi Shopur I eramizdan avvalgi 262-yildagi „Zardusht Ka`basi“ qaydnomalarida Toshkent vohasi Choch deb nomlangan.
Toshkent arablar tasarrufiga o’tgach, arab alifbosida „ch“ harfining yo’qligi bois arabiy asarlarda „Shosh“ deb yuritilgan. Ilk o’rta asrlarda u „Choch“, „Shosh“, „Shoshkent“, „Madinat ash Shosh“, „Binkat“ va „Tarkan“ deb nomlangan.
Shahar „Toshkent“ nomi bilan dastavval 11-asrning mashhur allomalari — Abu Rayhon Beruniy va Mahmud Qoshg’ariyning asarlarida tilga olinadi. Beruniy „Hindiston“ asarida Toshkent nomining kelib chiqishi to’g’risida so’z yuritib, „Tosh“ so’zi asli turkcha bo’lib, Shosh ko’rinishini olgan. „Toshkand — toshli qishloq demakdir“, deb izohlaydi.
Mahmud Qoshg’ariyning ma`lumoti bo’yicha, Toshkent XI —XII-asrlarda „Tarkan“ deb ham yuritilgan. Zahiriddin Muhammad Bobur „Boburnoma“da Toshkent nomi ustida to’xtalib, asarlarda Toshkent nomini Shosh, ba`zan Choch yozadilar” deb qayd etadi. Biroq XV-asr oxiri va XVII-asr boshlarida Toshkent toponimi shuhrat topib, uning qadimgi Choch, Shosh va Binkat nomlari asta-sekin muomaladan tushib qoldi.
Samarqand-O‘zbekiston
“Samarqand” so’zining kelib chiqishi to’g’risida bir qancha taxmin va gipotezalar mavjud. Sharq mualliflari “Samarqand” so’zining birinchi qismi, ya`ni “Samar” so’zi shu shaharga asos solgan yoki shaharni bosib olgan kishining nomi deb hisoblab, bir qancha sun`iy ta`riflarni taklif etdilar. Biroq tarixda bunday ismli kishi to’g’risida ma`lumotlar aniqlanmagan.
So’zning ikkinchi qismi “kent” (kand) — qishloq, shahar degan ma`noni bildiradi. Ba`zi yevropalik olimlar, bu nom qadimdan qolgan, sanskritcha “Samarya”ra yaqin, ya`ni “yig’ilish, yig’in” so’zidan kelib chiqqan deb izohlaydilar. Antik mualliflarning asarlarida shahar Marokanda deb atalgan . Bu haqiqatga ancha yaqin bo’lib, Marokanda — Samarqand atamasining yunoncha aytilishidir. XI -asr olimlaridan Abu Rayhon Beruniy va Mahmud Koshg’ariy shahar nomining kelib chiqishini “Semizkent”, ya`ni “semiz qishloq” so’zining buzib talaffuz qilinishi deb tushuntiradilar.