6-sinf. Botanika 7-dars: gul

Lishayniklar asosan sporalar va vegetativ yo‘l, ya’ni o‘z tanasining bo‘linishi bilan ko‘payadi.

Tabiatda yopishqoq lishayniklardan tashqari yana bargsimon va shoxli (butasimon) lishayniklar ham bor.

Bargsimon lishayniklarning tanasi bargga o‘xshash yassi, pastki tomonining o‘rtasi bilan jismga yopishgan.

Shoxli lishayniklarning tanasi shoxlangan, jismdan ko‘tarilib yoki osilib turadi. Qanday lishaynik bo‘lishidan qat’i nazar, ularning tabiatda va xalq xo‘jaligida ahamiyati katta.

Lishayniklar tuproq paydo bo‘lishida ishtirok etadi, chunki ularning faoliyati natijasida vujudga keladigan kislotalar har qanday toshlarni va tog‘ jinslarini nuratib, maydalab tuproqqa aylantiradi. Shimolda, tundrada bug‘u lishaynigi o‘sadi. Shoxli (butasimon) lishayniklar qatoriga kiradigan bu kulrang lishaynik bug‘ularning asosiy ozig‘idir. Lishayniklarning ko‘p turlaridan dori-darmonlar, shuningdek, har xil atir va sovunlar tayyorlash uchun zarur bo‘lgan xushbo‘y moddalar olinadi.

Lishayniklar atmosfera havosining tozaligini ko‘rsatib turadigan mezondir: shahar havosi sanoat gazlari bilan qanchalik ko‘p ifloslangan bo‘lsa, daraxtlarning po‘stlog‘ida lishayniklar shunchalik kam bo‘ladi.

Shunday qilib, lishayniklar simbioz organizmlar bo‘lib, tuproqning paydo bo‘lish jarayonida alohida o‘rinni egallaydi.

14-DARS: SUVO‘TLAR BO‘LIMI

Suvo‘tlar (tuban) ancha sodda tuzilgan o‘simliklar bo‘lib, ularning tanasi ildiz, poya va barglarga bo‘linmagan. Suvo‘tlar orasida bir hujayrali va ko‘p hujayralilari ham bor. Ko‘p hujayrali tuban o‘simliklar tanasi qattana yoki tallom (ildiz, poya va bargga bo‘linmagan tana) deb ataladi.

Hozirgi vaqtda suvo‘tlarning fanga ma’lum bo‘lgan turlari 30 000 ga yaqin bo‘lib, ular orasida ko‘k-yashil, sarg‘ish-yashil, yashil, qo‘ng‘ir, qizil va tilla rangli suvo‘tlar bor. Bu suvo‘tlarning hujayralarida xlorofilldan tashqari, yana har xil rang beradigan pigmentlar bor.

Suvo‘tlarning suvdan tashqarida – zax tuproqlarda, sernam sharoitda o‘suvchi daraxtlar po‘stlog‘ida, to‘nkalarda, daryo yoqasidagi toshlar ustida o‘suvchi turlari ham uchraydi.