6. Payvandlash rejimini tanlash va hisoblash

Ст.3 metallning xarakteristikasi

Marka :	Ст3
Кlassifikatsiya :	Oddiy sifatli uglerodli konstruksiyon po’lat
Qo’shimcha	ГОСТ 27772-88 ga ko’ra po’lat Cт 3 c245 qurulish konstruksiyalari uchun po’latga to’ri keladi:po’lat Ст 3 c285 po’latiga to’g’ri keladi
Dastur:	Ijobiy haroratda ishlaydigan payvandlangan konstruksiyalar va qismlarning elementlari, At400c sinfidagi armatura
Xorijiy analoglar:	Mashhur

– Metallga bosim bilan ishlov berish. Zarb bilan	ГОСТ 8479-70;
– Klassifikatsiya, nomenklatura va umumiy me'yorlar	ГОСТ 380-2005;
– Turli xil va shakldor prokat	ГОСТ 2591-2006; ГОСТ 535-2005; ГОСТ 5422-73; ГОСТ 5781-82; ГОСТ 30136-95; ГОСТ 8239-89; ГОСТ 8240-97; ГОСТ 8509-93; ГОСТ 10884-94; ГОСТ 2879-2006; ГОСТ 9234-74; ГОСТ 5267.0-90; ГОСТ 25577-83; ГОСТ 11474-76; ГОСТ 4781-85; ГОСТ 8510-86; ГОСТ 19240-73; ГОСТ 19425-74; ГОСТ 30565-98; ГОСТ 2590-2006;
- Listlar va chiziqlar	ГОСТ 14918-80; ГОСТ 8568-77; ГОСТ 16523-97; ГОСТ 14637-89; ГОСТ 19903-74; ГОСТ 103-2006;
- Tasma	ГОСТ 3560-73; ГОСТ 6009-74;
- Tasma	ГОСТ 19851-74;
-Relslar. Astarlar.	ГОСТ 5812-82; ГОСТ 8142-89; ГОСТ 16277-93;
- Po’latli trubalar va ularga ulanuvchi qismlar	ГОСТ 24950-81; ГОСТ 10705-80; ГОСТ 10706-76; ГОСТ 12132-66; ГОСТ 20295-85; ГОСТ 8696-74; ГОСТ 3262-75; ГОСТ 10707-80;

Ст 3 ning kimyoviy tarkibi
ГОСТ 380 - 2005

C	Si	Mn	Ni	S	P	Cr	N	Cu	As
0.14 - 0.22	0.15 - 0.3	0.4 - 0.65	до 0.3	до 0.05	до 0.04	до 0.3	до 0.008	до 0.3	до 0.08

Ст 3 metallning texnologik xususiyatlari

Payvandlanuvchanligi	Cheklanmagan
Ta’sirchanligi	Sezgir emas
Bo’shanishga moyilligi	Moyil emas

Т=20^oС da Ст3 materialining mexanik xususiyatlari .

Sortament	O’lcham	Qarshiligi	σВ	σТ	δ5	ψ	KCU	Termik ishlov
-	мм	-	МПа	МПа	%	%	кДж / м^2	-
Trubalar, ГОСТ 8696-74			372	245	23
Тrubalar, ГОСТ 10705-80			372	225	22
Prokat, ГОСТ 535-2005			370-490	205-255	23-26
Qalin list, ГОСТ 14637-89			370-480	205-245	23-26
Аrmаturа, ГОСТ 5781-82			373	235	25
Katanka, ГОСТ 30136-95			490-540			60

Qattiqlik Ст3 ,

HB 10^-1 = 131 МПа

Ст3 materiallning fizik xususiyatlari.

T	E 10^- 5	10^6	l	r	C	R 10^9
Grad	МПа	1/Grad	Вт/(м·Grad)	kg/м^3	Dj/(kg·grad)	Ом·м
20	2.13			7850
100	2.08

Belgilar:

Mexanik xususiyatlari:
σВ	- Qisqa muddatli qarshiligi , [МПа]
σТ	- Proporsionallik chegarasi (doimiy deformatsiya uchun oqish kuchi), [МПа]
δ5	- uzilishdagi cho'zilish , [ % ]
ψ	- nisbiy torayishi , [ % ]
KCU	- zarba kuchi , [ кДж / м^2]
HB	- brinell qattiqligi , [МПа]

Fizik xususiyatlari:
T	- Temperatura, bu uxsusiyatlari , [Град]
E	- birinchi turdagi elastiklik moduli , [МПа]
	a- harorat koeffitsiyenti (chiziqli) kengaytmalar (diapazon 20^o - T ) , [1/Град]
	l - issiqlik o'tkazuvhanlik koeffitsiyenti (materialning issiqlik sig’imi) , [Вт/(м·град)]
r	- metallning zichligi , [кг/м^3]
	C- materialning solishtirma issiqlik sig'imi (diapazon 20^o - T ), [Dj/(kg·grad)]
R	- elektr qarshiligi, [Ом·м]

Payvandlanuvchanligi:
Chegaralar yo’q	- yaxshi payvandlanadi Termik ishlovlarsiz payvandlanadi
Cheklangan payvandlash qobiliyati	- 100-120 darajaga qadar qizdirilganda payvandlashmumkin va keingi issiqlik bilan ishlov berish
Payvandlash qiyin	-yuqori sifatli payvandlangan choklarni olish uchun,qo’shimcha operatsiyalar: payvandlashda 200-300 gradusgacha qizqirish,payvandlashdan keyin issiqlik bilan ishlov berish

Konstruksiyaning detallarini tayyorlash jarayoniga izoh berish
Biz amaldagi payvand konstruksiyasini tayyorlashda payvandlanadigan detallar,payvandlash mashinasiga katta e’tibor berishimiz kerak. Chunki payvand konstruksiyamiz shu muhim jihatlarga bog’liqdir. Payvandlashdan oldin payvandlash ish joyini tartibga solishimiz zarur. Bunda payvandlash ish stoli va payvandlash joyi yaxshilab tozalanadi. Keyin payvandlash mashinasi texnik sozligi tekshiriladi. Bundan tashqari “Texnika xavfsizligi” qoidalariga qattiq amal qilinadi. Chunki bu yerda inson omili haqida gap ketayapdi.Shuning uchun texnika xavfsizligig oid tekshiruvlar amalga oshiriladi. Bunda payvandlash ish joyida kerakli choralar ko’rilgan bo’lishi kerak. Bularga:payvandlash ish joyi havo almashtirish(воздухавод) bilan ta’minlanishi,elektr simlari yaxshi izolyatsiyalangan bo’lishi,elektr simlari kerakli tartibda yashirilgan bo’lishi,payvandlash joyida maxsus o’t o’chiruvchi moslamalar bilan ta’minlangan bo’lishi zarur. Payvandlash ish joyida hamma jihozlar texnik soz bo’lganidan kein payvandlanadigan metallar payvandlashga tayyorlanadi. Metallarni payvandlashga tayyorlashda ular avval sirtlari (yog’lardan,zanglardan, namlikdan)yaxshilab tozalanadi. Metallarni yuzalarini tozalashda asosan qum qog’ozdan, temir cho’tkadan va turli xil suyuqliklardan foydalanib, payvandlanadigan metal yuzalari tozalanadi.

Konstruksiyani payvandlash usulini tanlash va ta`riflash.

Relyefli payvandlash
Relyefli payvandlashni kontaktli payvandlashning bir turi sifatida ta’riflash mumkin. Bunda bo‘lg‘usi payvand birikma joyidagi tokning zarur zichligi elektrodning ish yuzasi bilan emas, balki payvandlanadigan buyumlarning tegishli shakli bilan hosil qilinadi. Buyumning bu shakli sun’iy ravishda, turli shakldagi mahalliy chiqiqlar (relyeflar) olish yo‘li bilan hosil qilinadi. Birikmaning konstruktiv xususiyatlariga muvofiq buyumning shakli tabiiy bo‘lishi ham mumkin. Relyefli payvandlashda biriktiriladigan detallar bir vaqtning o‘zida bitta yoki bir necha nuqtada yoki butun tegish yuzasi bo‘yicha payvandlanadi, bu detallarning birida maxsus tayyorlangan chiqiqlar (relyeflar)ga yoki payvandlanadigan detallarning payvandlanadigan joyi shakliga bog‘liq. Payvandlash toki ulangandan so‘ng payvandlash joyida tok miqdori juda ko‘payadi va metall tez qiziydi. Bu hol plastik deformatsiyalar jadal kattalashuviga olib keladi. Relyefli payvandlashda payvand birikma quyma o‘zak hosil bo‘lishi bilan yoki qattiq fazada shakllanadi. Payvandlashning mazkur usulida, qoidaga ko‘ra, agar mashinaning bir yurishida bir necha payvand birikmalar yoki katta yuzali bitta birikma hosil bo‘lsa, jarayonning unumdorligi ortadi. Ba’zi hollarda ushbu usuldan foydalanish payvand birikmaning tashqi ko‘rininishini yaxshilash, payvandlash qo‘llaniladigan sohalarni kengaytirish, eritib payvandlashning kam tejamli usullarini boshqasi bilan almashtirish va elektrodlarning chidamliligini oshirish imkonini beradi. Bir yo‘la bir qancha (10—15 tagacha) nuqtalar tushirib relyefli payvandlash eng samaralidir. Zalvorli elektrodlar vositasida barcha relyeflar bo‘yicha siqilgan detallar qiziydi. Siqish kuchi ta’sirida chiqiqlar bir vaqtning 17 o‘zida cho‘kadi. Ichki tegish joyida (kontaktda) me’yoridagi o‘lchamli quyma o‘zak yuzaga keladi. Shunday qilib, bir sikl ichida qo‘shimcha belgilanmagan va nuqtalari berilgan tarzda joylashgan ko‘p nuqtali payvand chok hosil bo‘ladi.
Relyefli payvandlashning afzal jihatlari: — mashinaning bir yurishida bir necha nuqtalar bir yo‘la payvandlanadi, bu esa mehnat unumdorligini oshiradi.
Bir vaqtning o‘zida payvandlanadigan nuqtalar soni uskunaning elektrodlarda zarur payvandlash toki va kuchini hosil qilish imkoniyatiga bog‘liq (yupqa po‘latlarda bir yo‘la 20 tagacha relyef payvandlanadi);
— payvand birikmlar ko‘p elektrodli mashinanalarda nuqtali payvandlashga list metallardan yasalgan kichikroq o‘lchamli detallarni payvandlashga qaraganda ixchamroq joylashadi;
— relyeflar nuqtali payvandlashdagiga nisbatan kichikroq oraliqda (kichikroq qadam bilan) va payvandlanayotgan detallarning chetiga yaqinroq joylashadi. Shu tufayli tayanch yuzasi kichik bo‘lgan, list po‘latdan tayyorlangan detallarga turli mahkamlash detallarini bir necha joyidan payvandlab qo‘yish (privarka) uchun relyefli payvandlashdan foydalanish imkoni bo‘ladi;
— nuqtalar oldindan relyeflar bilan belgilab qo‘yilgan joylarda joylashadi. Payvandlash izlarining kamligi (kichikligi) birikmaning tashqi ko‘rinishini yaxshilaydi;
— 1:6 va bundan katta nisbatli list metallarni payvandlash mumkin; — yuzasi oksidlangan list po‘latlar yaxshi payvandlanadi, chunki relyeflarni shtamplash va katta bosim oksid pardalarini qisman yemiradi, tegish (kontakt) qarshiligini kamaytiradi hamda barqarorlashtiradi; — relyefli payvandlash uskunalari ko‘p elektrodli nuqtali payvandlash mashinalariga nisbatan soddaroq.
Payvandlash rejimini tanlash va hisoblash.

Biz maskur jadval orqali payvandlash rejimlarini tanlab oldik:

I_pay=6.5kA
Payvandlash vaqti:
T_pay=0.1sek
Siqish kuchi:100N
Payvandlash materiallarini tanlash va ularga tarif berish.
Relyefli payvandlash mashinalarida maxkamlab qo‘yiladigan kattakon takt plitalari, bikr row korpus va kronshteynlar bor bo‘lib, polzun yo‘naltiruvchilarda ko‘ndalangiga eng qisqa siljiydi. Siqish mexanizmning kuchaytirilgan yuritmasining dinamik tavsiflari ham yaxshilangan. Mashinalarda ko‘pincha korpusning yon tomonlarida joylashtirilib, parallel ulangan ikkita payvandlash transformatori bo‘ladi. Bunday mashinalarda tokni asta-sekin oshirib brogan yoki uzib-uzib ulagan holda bir yo‘la bir nechta nuqtalar payvandlash imkoniyati bor.
Mashinaning payvandlash korpusi (4) bikr skoba ko‘rinishida ishlangan . Uning pastki qismiga maxkamlangan konsol (1) ga plita joylashtiriladi. Korpusning yon tomonlariga o‘rnatilgan ikkita payvandlash transformatori (5) mashinaning payvandlash konturiga parallel ulangan. Mashinaning siqish yuritmasi (3) pnevmatik bo‘lib, unda dumalash podshipniklarida o‘rnatilgan yo‘naltiruvchi kurilma (2) bor. Yo‘naltiruvchi qurilmaning polzuni pnevmoyuritma shtokiga tarelkali prujinalar bloki orqali biriktirilgan. Bularning bari yuritmaning dinamik tavsifini yaxshilaydi.


МР-4018 Payvandlash mashinasi
Relyefli kontaktli payvandlash uchun bir fazali МР-4018 mashinasining texnik tavsifi

Paramtrlari	МР–4018
Nominal tok kuchi, кА: payvandlash toki uzoq muddatli ikkilamchi tok	40 18
O‘rnatilgan quvvat, кVА	368
Ikkilamchi kuchlanishini rostlash chegaralari, V	5,5– 11,2
Transformatsiya koeffitsientini rostlash bosqichlari soni	8
Elektrodlar (plitalar) oralig‘i, mm: Eng kichik Eng katta	120 330
Ustki plitaning vertikal yurishi (ish yurishi + qo‘shimcha yurish), mm	120
Pastki plitaning o‘rnatilgan siljishi, mm	–
Siqish kuchi, N	23500
Yurish quidagicha bo‘lganda unumdorligi, minutiga yurish, mm: 10 20	– 70
Qalinlik quidagicha bo‘lganda kam uglerodli po‘latlardan tayyorlangan detallarda bir yo‘la payvandlanadigan relyeflar soni, mm: 0,3 + 0,5 1 + 1 2 + 2 4 + 4	8 5 3 2
Gabarit o‘lchamlari, mm: Balandligi Eni Uzunligi	2370 590 1600
Og‘irligi, kg	1420

Yig‘ish-pаyvаndlаsh qurilmаlаri
Detallarni yig’ish mexanizmlari relyefli payvandlash ishlarini bajarishda kerak bo’ladi. Bunda relyefli payvandlash mashinasiga payvandlanadigan detalni qo’yishdan oldin payvandlanadigan metallarni har xil joylarini maxsus qisqichlar bilan siqib , payvandlanadigan detal joyidan qo’zg’almaydigan qilib siqib qo’yiladi. Bunga sabab payvandlash paytida payvandlash detallari siljib ketmasligi uchun shunday qilinadi vas shu detall har xil siqish mexanizmlari orqali siqilganidan keyin payvandlash mashinasiga olib borib payvandlanadi. Siqish mexanizmlari orqali biz payvandlash jaroyonida siqilgan detallni sifatli payvandlashimiz mumkin. Bunda siqilgan detall turli darajadagi tebranishlar ta’siriga chidamli bo’ladi va chok sifatli bo’lishi ta’minlanadi.
Payvandlangan bo'g'inlarning yuqori sifatini ta'minlash quyidagilarni talab qiladi:
- ishlov beriladigan qismlarning xususiyatlarini (nominal o'lcham va shakllardan sezilarli darajada ruxsat etilgan og'ishlar, mumkin bo'lgan burmalar, ishqalanish izlari, shkala, yopishgan metall chayqalishlar) va payvandlash deformatsiyalarini hisobga olgan holda ish joyida payvandlanadigan bo'g'inlarni aniq yig'ish va mahkamlash. ;
- payvandlash zonasiga himoya gaz, oqim, o'z-o'zidan himoyalangan simlar, vakuum kameralari yordamida atmosfera ta'siridan manba hovuzini ishonchli himoya qilish.

Buyumni yig‘ish vа pаyvаndlаsh tеxnоlоgik jаrаyoni

Relyefli - kontaktli payvandlash jarayonini amalga oshirishda quyidagi ishlarni amalga oshiramiz:
Payvandlanadigan list va prokatni yuzalarini yaxshilab tozalaymiz. Tozalangan detallarni payvandlashga tayyorlaymiz. Bunda listni ustiga prokatni ma’lum o’lchamlar asosida qo’yamiz. Bunda bo‘lg‘usi payvand birikma joyidagi tokning zarur zichligi elektrodning ish yuzasi bilan emas, balki payvandalanadigan buyumlarning tegishli shakli bilan hosil qilinadi. Buyumning bu shakli sun'iy ravishda, turli shakldagi mahalliy chiqiqlar (relyeflar) olish yo‘li bilan hosil qillinadi.Berilgan buyum chizmasiga asoslanib yig’ilgan metallarni tekshiramiz .Agar hammasi rejadagidek bo’lsa keyin list va prokatni maxsus siqish qurilmasi orqali mahkamlab siqib qo’yiladi. Bundan maqsad payvandlanadigan detallar payvandlash vaqtida o’z joyidan siljimay bir – biri bilan mahkam siqilib turilishidir . Agarda payvandlash vaqtida ikki detall joyidan siljib ketsa bu payvand konstruksiyaga katta zarar yetkazadi . Biz loyihalangan payvand konstruksiyamiz metallining qalinligi 0.8 mm, diametri 245 mm o’lchamdagi konstruksiya hisoblanadi. Bu jarayonda list va prokat tutashgan nuqtalarda chok hosil bo’ladi. Bu konstruksiyamizda nuqtali payvandlanadigan metallimiz soni 4 ta ni tashkil etadi. Bu degani listni ustiga 4 ta prokatni payvandlaymiz.

Xulosa
Payvand konstruksiyalarni loyihalashdan oldin payvandlash uchun ishlatila- digan materiallarga katta e’tibor qaratishimiz kerak. Chunki payvandlashga va payvand chokiga bu yuqoridagi materiallar katta ta’sir ko’rsatadi. Biz qancha texnologiyani va materialni to’g’ri tanlasak, biz payvand qilgan payvand birikma shuncha sifatli va nuqsonlarsiz chiqadi.

Biz yuqoridagi konstruksiyani loyihalashda “Bosim ostida payvandlash”ning
“relyefli kontaktli payvandlash” turidan foydalandik. Bunda po’lat listga prokatni ustma-ust qo’yib payvand qildik. Bunda bizga kerak bo’ladigan payvandlash tok kuchi, payvandlash siqish kuchi, payvandlash tezligi va boshqa zarur bo’lgan payvandlash rejimlarini kerakli formulalar yordamida aniqlab oldik.
Bularga misol:
Payvandlash mashinasi.
Payvandlash elektrodi kabi zarur asboplarni tanladik. Biz bu payvand konstruksiyasini loyihalashda zarur bo’lgan tartib qoidalar asosida bajardik.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Kurkin S.A. Texnologiya, ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish atlasi payvandlangan tuzilmalar.

2.Maslov B.G. "Payvandlangan konstruksiyalarni ishlab chiqarish", Moskva nashriyoti "Akademiya" 2014 yil
3. Ovchinnikov V.V. "Payvandlangan konstruksiyalarni hisoblash va loyihalash" "Seminar-kurs dizayni", Moskva nashriyoti "Akademiya" 2015 yil
4. Stepanov V. "Muhandislik" nashriyoti, Moskva 1973 yil. 6. Chernyshov G. "Payvandlash", Moskva "Professional nashriyoti" 2003 yil. 7. Chernyak V.s."Yosh payvandchi uchun qo'llanma", Moskva "Oliy maktab", 1966 yil.
8.Abralov M.A. Dunyashin N.S. “Eritib payvandlash texnologiyasi va jihozlari” 2007-yil.
Axborot resurslari:
www.kanadsky-dom.ru/stropilnye-fermy.