Barabanli tormoz mexanizmining taxlili. Tahlil o’tkazish uchun kuyidagi soddalashtirishlar kiritamiz:
-kolodkalar va ularning qoplamalari vertikal va gorizontal o’qlarga nisbatan simmetrik joylashtirilgan.
-elementar normal kuchlarning teng ta’sir etuvchi kuchi tormoz mexanizmining markazidan o’tadi.
Ishqalanish momenti hisobiga barabanga qo’shimcha qisadigan tormoz kolodkasi aktiv, ishqalanish momenti hisobiga barabandan qochadigan kolodka passiv deb nomlanadi.
Yuritma kuchlari teng va tayanchlari bir tarafga joylashgan tormoz mexanizmi.
4-rasm. Yuritma kuchlari teng va tayanchlari bir tarafga joylashgan tormoz mexanizmining sxemasi va konstruktsiyasi.
Схемада – юритма кучи; – актив ва пассив колодкаларга барабан томондан таъсир этадиган элементар нормал кучларнинг тенг таъсир этувчи кучлари; – колодкаларга таъсир этувчи ишқаланиш кучлари; -таянчларнинг реакциялари.
Иккала колодка биргаликда хосил қиладиган тормоз моменти:
Тормоз механизмининг самарадорлик коэффициенти
Тормоз механизмининг самарадорлиги барабан иккала томонга айланганда хам тенг.
Тормоз механизмининг статик тавсифи тўғри чизиқли эмас, демак механизм етарли даражада барқарор эмас.
Тормоз механизми мувозанатлашмаганлиги туфайли ва тормозлашда ғилдирак подшипникларига қўшимча юкланишлар таъсир этади.
3.Юритма кучлари тенг ва таянчлари икки тарафга жойлашган тормоз механизми. Ушбу тормоз механизмида олдинга харакатланганда иккала колодка хам актив. Шунинг учун иккала колодка хосил этадиган тормоз моментлари тенг:
Tormoz mexanizmining statik tavsifi to’g’ri chiziqli emas, demak mexanizm etarli darajada barqaror emas.
Yuritma kuchlari teng va tayanchlari ikki tarafga joylashgan tormoz mexanizmi. Ushbu tormoz mexanizmida oldinga xarakatlanganda ikkalla kolodka xam aktiv. Shuning uchun ikkalla kolodka xosil etadigan tormoz momentlari teng:
Tormoz mexanizmining umumiy tormoz momenti
Tormoz mexanizmning xususiyatlari:
-solishtirma bosim ikkalla nakladkalar yuzasida teng, shuning uchun ular teng eyiladi.
-samaradorlik koeffitsienti qabul qilingan soddalashtirishlarni hisobga olganda Ke= 2μ /(1-µ.) = 1,08, demak hosil bo’ladigan tormoz momenti shartli tormoz momentidan bir muncha katta.
-avtomobil orqaga harakatlanganda tormoz mexanizmining samaradorligi taxminan 2 barobarga kamayadi.
5-rasm. Yuritma kuchlari teng va tayanchlari ikki tarafga joylashgan tormoz mexanizmining sxemasi va konstruktsiyasi
-tormoz mexanizmi muvozanatlashtirilgan, chunki
-ushbu turdagi tormoz mexanizmlar faqat oldingi ko’prik g’ildiraklarida o’rnatiladi.
O’z-o’zidan kuchayuvchi tormoz mexanizmi (servotormoz).
6-rasm. O’z-o’zidan kuchayuvchi tormoz mexanizmi (servotormoz)ning sxemasi va konstruktsiyasi
Tormoz mexanizmining umumiy tormoz momenti
Tormoz mexanizmning xususiyatlari:
- qoplamalarning ustiga ta’sir etadigan solishtirma bosim teng emas, shuning uchun ikkinchi aktiv kolodkaning qoplamalari ikki baravar tez eyiladi.
- ushbu tormoz faqat bir tomonga(oldinga) samarali ishlaydi, teskari aylanganda samaradorligi 3 barobardan ko’proq tushib ketadi.
- boshqa tormoz mexanizmlarga qaraganda eng yomon barqarorlikka ega, tavsifi keskin tepaga ko’tariluvchi egri chiziq.
- tormoz mexanizmi muvozanatlashmagan. Shuning uchun tormozlash paytida g’ildirak podshipniklariga qo’shimcha yuklanishlar xosil bo’ladi.
Samaradorlik koeffitsienti o’ta yuqoriligi, barqarorligi eng pastligi, juda muvozanatlashmaganligi va o’ta keskin tormozlanishi tufayli zamonaviy avtomobillarda ushbu tormoz mexanizmlari g’ildirak tormoz mexanizmlari sifatida ishlatilmaydi, balki transmissiyada o’rnatiladigan tormoz mexanizmlari sifatida ishlatiladi.
Kolodkalari teng suriladigan barabanli tormoz mexanizmi.
7-rasm. Kolodkalari teng suriladigan barabanli tormoz mexanizmining sxemasi va konstruktsiyasi
Kolodkalarni keruvchi tormoz mushtchaning elkalari simmetrik ishlangan, shuning uchun kolodkalar teng suriladi. Demak kolodkalarga ta’sir etuvchi normal kuchlar va ishqalanish kuchlari xam ikkalla kolodkalarda teng. Lekin yuritma kuchlari teng emas, chunki aktiv kolodkani barabanga siqish uchun passiv kolodkani siqish kuchidan kam yuritma kuchi kerak.Tormoz mexanizmining tormoz momenti:
Tormoz mexanizmini baholash:
-tormoz mexanizmining ikkalla kolodkalarida solishtirma bosim teng, demak kolodkalar bir xil eyiladi;
-tormoz mexanizmining samaradorlik koeffitsienti Ke =2*μ = 2*0,35 = 0,7,
shartli tormoz momentidan kichik, demak tormoz mexanizmi etarli darajada samarador emas;
-tormoz mexanizmining samaradorligi oldga va ortga xarakatlarda teng;
-tormoz mexanizmning tavsifi to’g’ri chiziqli, demak tormoz mexanizmi yaxshi barqarorlikka ega;
- tormoz mexanizmi muvozanatlashgan, demak tormozlash paytida g’ildirak podshipniklariga qo’shimcha yuklanishlar uyg’otmaydi.
Kolodkalari teng suriladigan barabanli tormoz mexanizmlar pnevmo yuritmali tormoz tizimiga ega yuk avtomobillarda keng qo’llaniladi.
