6-modul. Avtomobilning ekspluatatsion xususiyatlari 1-mavzu. Avtomobilning ekspluatatsion xususiyatlari. Reja

Tayanch so’zlar: ekspluatatsiya, xaridorgirlik, xavfsizlik kuchlar yuklanish)


1.Avtomobil konstruktsiyasining mukammallanishi, uning asosiy rivoj­lanish yo’nalishlari. Zamonaviy avtomobilsozlikda yonilgi tejamkor va xavfsiz avtomobillarni yaratish soxasida bajarilayotgan ishlar, dvigatellarda yonilgi tejamqorligi bo`yicha tahminlash tizimida ish jarayonini mukammallashtirish usullari.
Amerikada Genrix Fort avtomobilsozlikni otasi hisoblanadi. U avtomobilsozlikda konveyer usulini olib kirdi va avtomobillarni keng miqiyosida ishlab chiqarishga asos bo’ldi.
1960 yilgacha avtomobil dvigatel quvvati har xil kattalikdagi o’lchov birliklarida o’lchanib kelindi. Shu yili o’tkazilgan og’irlik va o’lchamlarga bag’ishlangan XI xalqaro konferensiyada, yagona Xalqaro birliklar sistemasi (SI) qabul qilindi. Ushbu sistemaga binoan quvvat vattlarda (Vt) ifodalanadigan bo’ldi. Quvvat o’lchov birligi Djeyms Uatt sharafiga atalgan bo’lib Vt (Vatt) deb yoziladi. 1 ot kuchi (o.k.) 736 Vt ga teng.
―Ot kuchi‖ atamasi kuchni emas balki quvvatni anglatadi. Mashhur fizik olim Jeyms Vatt aniqlashicha, 1 ta ot 1 minutda 100 fut (30 metr) chuqurlikdan 330 funt (150 kg.) ko’mirni blokka bog’langan arqon orqali tortib chiqara olar ekan. Ana shu ishni bajaradigan quvvat 736 vattni tashkil etadi. 1960-yili SI (System International) birliklar sistemasida 736 vattni tashkil qiluvchi quvvat birligi 1 ot kuchi deb belgilndi. Buni quyidagi hisobda keltiramiz mumkin: kuch (Nyuton) ish (joul) vaqt (sekund) yo’l (metr) Vt –quvvat (vatt)
Quvvatni topish formulasi quyidagicha: formula Jeyms Vattning hisobiga ko’ra 1 ta ot 1 minutda (60 sekundda) 30 metr chuqurlikdan 150 kg. ko’mirni blokka bog’langan arqon orqali tortib chiqara olar ekan.
Avtomobilnnng transport vositasi sifatida paydo bo‘lganiga 100 yildan ortiq vakt o‘tgansha qaramay uning konstruksiyasi hamon ilgariga odimlab rivojlanmokda.
Transporttning, shu jumladan avtotansportning rivojlaninsh iktisodiy, ijtimoiy, ekolognk talablarga bog‘lnk ravishda davom etayapti.
Iytisodiy talablarning asosiysi, bugungn kun transporti tejamkor bo‘lishi maqsadga muvofnq. Sababn, bprinchidan avtotransport xalq xo‘jaligining energiyani ko‘p pshlatadigan tarmog‘i hisoblanadi, ikkinchidan esa yonilg‘i zahiralarining cheklanganligidir. Shu jihatdan jaxon bozorida neft maxsulotlarining narxi kundan—kunga ortib bormoqda. Yonnlg‘i tejamkorliginp yaxshilashda quyidagilarni amalga oshipish maqsadga muvofiqdir:
— transport vositalari energiya manbalarini elektron boshqaruv tizimiga o‘tkazish natijada yonilg‘i sarfini 30-35% kamaytirish mumkin;
—dvigatel ish jarayonini takomillashtirish;
— yonilg‘i sifatida uning yangi turlarini ishilatish masalan, gaz va gazokondensat, vodorod, quyosh nurining energiyasi va x.k n ishlatish;
— avtomobil massasini kamaytirish;
— avtomobil transmissiyasining uzatpsh sonini optpmallashtirish hisobiga yonplg‘i tejalishi mumkin;
— avtomobpl kuzovpnnng suyriligini yaxshilash xpsobiga yoinlgi sarfnnn 3-10% kamaytirpsh pmkoniyatn bor.
Avtomobil konstruksiyasida quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofiq:
-xavfsiz avtmobplni yaratpsh muammolarpin yechpsh ;
— avtomobil agregatlarining eng makbul komponovkasinn tanlash hisobpga uning faol emas xavfspzligini ta’minlash;
— avtotransport tormoz tizimida g‘ildiraklarning muxosaralanishga qarshi moslamalarni ishlatish;
— avtmobillar tuqnashganda haydovchi va yo‘lovchplarni saqlash maqsadida sijuvchi rul boshqarmasini, sinmaydigan old oynasinp nshlatpsh va h.k;
— haydovchi va yo‘lovchi qo‘shimcha ogohlantiruvchi, asrovchi tizimlarni qo‘llash.
Istiqlol farzandi sanalmish ushbu qo’shma korxonada 2000 yilda 30700 ta avtomobil ishlab chiqarilgan bo’lsa, 2010 yil yakunida bu ko’rsatkich 217733 tani tashkil etdi. Ko’rinib turibdiki, avtomobil ishlab chiqarish keyingi o’n yil oralig’ida 250000 donaga oshgan.