6-mavzu: shovqin muammosi va inson salomatligi mashg’ulot rejasi

MAVZU YUZASIDAN SAVOLLAR:

1. 
   Shaharlarda shovqinni keltirib chiqaruvchi manbalar?
   

Javob: Shovqinning asosiy manbalari
1) Trafik manbalari, ya'ni poezdlar, avtomobillar, samolyotlar, traktorlar va mototsikllar kabi turli xil harakatlanuvchi avtotransport vositalaridan chiqadigan shovqin shovqin manbai. Trafik shovqinlari vaqt o'tishi bilan o'zgarib turadi va turg'un shovqin turiga kiradi. Uning zichligi turi, miqdori, tezligi, foydalanish holati, o'zaro masofa, kenglik, yo'l sirtining qattiqlashishi darajasi, shaharni obodonlashtirish sharoitlari va boshqa omillar bilan bog'liq. Trafik shovqini 50 dan 100 dB gacha. Samolyot shovqini, asosan, uchish va qo'nish paytida aeroport hududining ishchi zonasi va atrofidagi turar-joy zonalariga ta'sir qiladi.
2) Sanoat ishlab chiqarishining manbalari, ishlab chiqarish jarayonida sanoat ishlab chiqarish bo'linmalaridan atrof-muhitga tarqaladigan shovqin va kommunal qurilishda mexanik tebranish, ishqalanish, zarba va havo buzilishi natijasida hosil bo'lgan ovoz. Shahar qurilishida er osti temir yo'llari, avtomobil yo'llari, ko'priklar, kabellar va sanoat va fuqarolik binolarining qurilish maydonchalari kabi jamoat ob'ektlari yaqin atrofdagi aholining hayotiga katta to'sqinlik qiladi. Qurilish maydonlarining shovqinlari xilma-xillik, to'satdan, ta'sir va uzilish xususiyatlariga ega.
3) Ijtimoiy hayotning manbai ko'chalar va binolar ichidagi turli xil turar-joy binolari va olomon faoliyati (shovqin va sanoat shovqinidan tashqari) tomonidan shovqinni anglatadi, bu qo'shni hududlarning yashash muhitiga ta'sir qiladi. Shovqinning asosiy darajalari shovqin (bozordagi shovqin, o'yin-kulgi joylari) va maishiy texnika shovqini (uydagi magnitafonlar, ovoz uskunalari, televizorlar, kir yuvish mashinalari va boshqa elektr jihozlarining shovqini). Shovqin darajasi 60-80 dB ga yetishi mumkin.

2. 
   Shovqin turi va xarakteriga ko’ra turlar?
   

Javob: Shovqin kelib chiqishi bo’yicha asosan uch xil bo’ladi:
1. Sanoat shovqin.
2. Transport shovqini.
3. Maishiy shovqinlar.

Shu bilan birga gaz va suyukliklarning xarakati natijasida xam shovqin chiqishi mumkin. Bunday shovqinlar aerodinamik shovqinlar deb ataladi. To’qimachilik sanoati korxonalari xam bundan mustasno emasdir. Shovqin darajasi yukori bo’lgan sexlarda ishlovchi ishchilarda kasbiy kasallik “shovqin kasalligi” uchrab turadi. Shu bilan birga ayrim ish joylarining surunkali titrashni natijasida “vibratsion kasalik” xam uchrab turadi. Shovqin, titrash va ultra-infratovush kattik jism, gaz hamda suyuklik moddiy qismlarning mexaniq tabranishlaridir. Ruxsat etilgan chekli sanitariya talablaridan ortik bo’lgan ishlab chiqarish shovqinlari, titrashlari va ultra-infratovushlari muntazam ravishda ta’sir etganda odam organizmiga zararli ta’sir qilib, keyinchalik ogir kasbiy kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Sukunatni buzadigan yoki foydali tovushni eshitishga xalakit beradigan xar kanday tovush shovqin deb ataladi. Kuchli, keskin va uzoq davom etadigan shovqinlar odamning axvoliga yomon ta’sir kiladi, tez charchatadi, asab va yurak-tomir sistemasi ishini buzadi. Pilla pishitish fabrikalarida baland shovqin texnologik uskunalar sistemasidagi barabanli MSH-3, M-170 SHL, M-210-SHL, TKM-8, TK-2, TK-136-SHL, KE2-145-SHL, KE-175-SHL, DM-3, MG-2 kalibrlash mashinalari, dvigatellari va konditsioner ishlayotganida yuzaga keladi. Xavfsizlikning umumiy talablari, “GOST 12.1.003-88 MXSM”. Shovqindan himoyalash vositalari va usullariga barcha shovqinlar mexaniq aerodinamik elektromagnit, gidrodinamik, havo va tuzilishdagi shovqinlarga ajratiladi. Eshitish infratovush bilan ogrikning boshlanishi urtasidagi oralik bulib, u taxminan 140 dB ni tashkil etadi

3. 
   Tirik organizmlarga shovqinning ta’siri?
   

Javob: Inson organizmiga salbiy ta’sir qiluvchi har qanday yoqimsiz ovoz shovqin deb yuritiladi. Shovqin inson organizmiga quyidagicha ta’sir etadi:
Insonning markaziy asab sistemasiga;
Bosh miya yarim sharlari taranglashib, insonda charchoqlik kelib chiqadi;
Odam bezovtalanadi;
Eshitish sezgisi pasayadi;
Insonning diqqat qilish qobiliyati buzladi;
Yurak va qon tomir funksiyasi buziladi;
Uyquda cho’chish, yaxshi dam olmaslik hollari kuzatiladi.
Shovqinning inson salomatligiga ta'siri
Odamlar doimo tovushlarni eshitadilar: ertalab budilnik, tirbandlik shovqini, telefonlar, televizorlar, maishiy texnika. Inson ularning ko'pchiligiga e'tibor bermaydi, lekin ularning ta'siri tanaga iz qoldirmasdan o'tmaydi. Bugungi kunda shovqinning inson salomatligiga ta'siri faol o'rganilmoqda, chunki u jiddiy muammoga aylandi.
Tadqiqotchilar shovqin darajasining oshishi quyidagilarga olib keladi degan xulosaga kelishdi:
Shovqinning ifloslanishining inson eshitishiga ta'siriga e'tibor qaratish lozim. Yuqori darajada eshitish sezgirligi bir yarim yildan keyin yomonlashadi, o'rtacha daraja - 4-5 yildan keyin. Bu sekin va sezilmaydigan tarzda sodir bo'ladi. Birinchi ko'rsatkich - bu kompaniyada bo'lgan odam ovozlarni farqlashni to'xtatganda, hamkasblarining kulgisiga nima sabab bo'lganini tushunmaydi. Bunday kasalliklar ijtimoiy izolyatsiyaga olib keladi va ba'zida ular quvg'in mani rivojlanishiga sabab bo'ladi. Qonunchilikka ko'ra, bunday joylarda shovqin ifloslanishini cheklash choralarini ko'rish kerakligiga qaramay, zavod va sanoat korxonalari ishchilari bunga moyil.
Bugungi kunda zamonaviy texnologiyalar baland ovoz va shovqinning inson tanasiga salbiy ta'sirini kamaytirishga imkon beradi. Shunday qilib, kvartirada ovoz o'tkazmaydigan va ikki oynali oyna o'rnatilishi mumkin - bu sizni shovqinli qo'shnilar va gavjum yo'ldan qutqaradi. Quloq tiqinlari doğaçlama vosita sifatida foydalidir, siz ularda begona tovushlardan bezovtalanmasdan uxlashingiz mumkin. Ovozni yutuvchi minigarnituralar ishlayotganingizda yoki begona shovqinni blokirovka qilish orqali diqqatni jamlashga yordam beradi.
Shu bilan birga, shuni bilish kerakki, to'liq sukunat odamni tushkunlikka soladi: tashvish, bezovta qiluvchi fikrlarni keltirib chiqaradi va ba'zida shunday bo'ladi. Shuning uchun siz o'zingizni shovqindan o'rtacha darajada himoya qilishingiz kerak.Asosiysi, doimo farovonligingizni kuzatib boring va yoqimli tovushlarni tez-tez tinglashga harakat qiling: sevimli musiqangiz, olovning shovqini, dengiz va yomg'irning ohangi. Atrofdagi shovqin darajasini baholash va o'zingizni undan qanday himoya qilish haqida o'ylash kerak. Foydali ma'lumotlar va tavsiyalar sog'lom, sog'lom va sog'lom bo'lishingizga yordam beradi Shovqin odamning e'tiborini chalg'itadi va shuning uchun axborot oqimini yoki tasodifiy o'zgarishlarni kuzatish zarur bo'lgan hollarda salbiy ta'sir ko'rsatadi. Kuchli sanoat shovqini inson tanasiga salbiy ta'sir qiladi. Bu uning mehnat qobiliyatini, mehnat unumdorligini pasaytiradi, yurak xurujiga moyilligini oshiradi, nevrozlar va asab kasalliklari ehtimolini oshiradi, ko'rishni buzadi, bosh og'rig'iga, ruhiy tushkunlikka, charchoqqa olib keladi, ishda e'tibor va psixologik konsentratsiyaning pasayishiga sabab bo'ladi. reaktsiya vaqtining oshishi. Shovqin odamlar o'rtasidagi munosabatlarni, tinch ish muhitini buzadi. Bu kasallikning ayrim turlarida sog'lig'ining keskin yomonlashishiga, asabiylashishga, ziddiyatli vaziyatlarga moyilligini keltirib chiqaradi. Shovqinning noxush ta'siri jismoniy mehnatdan ko'ra aqliy faoliyatga ko'proq ta'sir qiladi.

4. 
   SHovqindan muhofazalanish yo’llari?
   

Javob: Shovqin ifloslanishiga qarshi kurash 1959 yilda. Shovqinni bostirish xalqaro tashkiloti tuzildi. Shovqinni nazorat qilish juda ko'p kuch va pul talab qiladigan murakkab, murakkab muammodir. Sukunat pul va ko'p narsalarni talab qiladi. Shovqin manbalari juda xilma-xildir va ular bilan kurashishning yagona usuli, usuli yo'q. Shunga qaramay, akustika fanlari shovqin bilan kurashishning samarali vositalarini taklif qilishi mumkin. Shovqin bilan kurashishning umumiy usullari qonunchilik, qurilish-rejalashtirish, tashkiliy, texnik-texnologik, dizayn va profilaktika dunyosi bilan kamayadi. Shovqin allaqachon ishlab chiqarilganda emas, balki dizayn bosqichidagi chora-tadbirlarga ustunlik berish kerak.
Sanitariya normalari va qoidalari quyidagilarni belgilaydi:
shovqin yaratadigan sanoat korxonalari binolari va hududidagi ish joylarida va ularning hududi chegarasida ruxsat etilgan maksimal shovqin darajasi;
shovqin darajasini pasaytirish va odamlarga shovqin ta'sirini oldini olish bo'yicha asosiy chora-tadbirlar.
Tegishli standartlar mavjud va yaratilmoqda. Ularga rioya qilmaslik qonun bilan jazolanadi. Va hozirda shovqinga qarshi kurashda samarali natijalarga erishish har doim ham mumkin bo'lmasa-da, shunga qaramay, bu yo'nalishda qadamlar qo'yilmoqda. Maxsus shovqinni yutuvchi to'xtatilgan shiftlar o'rnatiladi, teshilgan plitalardan yig'iladi, pnevmatik qurilmalar va moslamalardagi susturucular.
Musiqashunoslar shovqinni yumshatish uchun o'zlarining vositalarini taklif qilishdi: mohirona va to'g'ri tanlangan musiqa ish samaradorligiga ta'sir qila boshladi. Yo'l harakati shovqiniga qarshi faol kurash boshlandi. Afsuski, shaharlarda svetoforlarga taqiq yo'q.
Shovqin xaritalari yaratiladi. Ular shahardagi shovqin holatining batafsil tavsifini beradi. Shubhasiz, atrof-muhitni shovqindan to'g'ri muhofaza qilishni ta'minlash uchun optimal chora-tadbirlarni ishlab chiqish mumkin. V. Chudnov (1980) bo'yicha shovqin xaritasi shovqin uchun hujum rejasining bir turidir. Yo'l harakati shovqiniga qarshi kurashning ko'plab usullari mavjud: tunnel kesishmalari, yer osti o'tish joylari, tunnellarda avtomobil yo'llari, yo'l o'tkazgichlarda va qazish ishlarida. Ichki yonish dvigatelining shovqinini kamaytirish ham mumkin. Temir yo'lda uzluksiz payvandlangan relslar yotqizilgan - baxmal yo'l. Himoya inshootlarini qurish, o'rmon kamarlarini ekish dolzarbdir. Shovqin me'yorlari har 2-3 yilda ularni kuchaytirish yo'nalishi bo'yicha qayta ko'rib chiqilishi kerak. Ushbu muammoni hal qilish bo'yicha katta umidlar elektr transport vositalariga bog'liq.


ASOSIY TUSHUNCHALAR VA TAYANCH ATAMALAR
Shovqin, shovqin kuchi, detsibell, shumometr, gipoksid smolasi.
Shovqin- nutq va musiqani toʻgʻri qabul qilishga, xordiq chiqarishga va aqliy mehnatga xalaqit beruvchi begona tovushlar
Detsibell- Shovqin detsibel bilan oʻlchanadi
Shumometr- shovqin kuchini o’lchovchi asbob