|
Антилопа Туя Кўл бақаси Шер Йўлбарс Буғу Панда Чаён Aquila chrysaetos (Оддий бургут) Бўри Эму Фламинго - JAMOALAR TO’G’RISIDA TA’LIMOT
- Jamoa - ekosistemaning tirik ajralmas qismi bo’lib, ma’lum bir hududni egallagan, bir-biriga o’zaro ta’sir ko’rsatuvchi populyatsiyalar yig’indisi hisoblanadi. Masalan, emanlar jamoasi yoki shuvoqlar jamoasi deganda ana shu hududlarda yashovchi barcha o’simliklar va hayvonlarni o’z ichiga oluvchi tirik organizmlar jamoasini e’tiborga olib, ularda emanlar va shuvoqlar ustunlik qiladi. Shu sababli bu jamoalarni emanlar yoki shuvoqlar jamoasi deb yuritiladi.
- Ma’lum davr ichida bir turlarning ikkinchi bir turlar bilan almashinishi ekologik suksessiya deyiladi. Shunday jamoalarning hayvonot dunyosida ham bir turning ikkinchi tur bilan almashinib turishi kuzatiladi. Bunday almashinib turishga turlarning almashinishi yoki qo’shni jamoalardan turlarning migratsiyasi (kirib kelishi) sabab bo’ladi.
- O’xshash sharoitga moslashib olgan va bitta joyning o’zida birga yashaydigan barcha tirik organizmlar yig’indisi biotsenoz deyiladi. Chunonchi, O’zbekistonning qumli chullarida o’sadigan barcha o’simliklar (saksovul, quyonsuyak, shuvoq, qizilcha, qandim, iloq, qo’ng’irbosh va hakazolar), yashaydigan hayvonlar (quyonlar, toshbaqalar, ilonlar, kaltakesaklar, echkiemarlar, kiyiklar, bo’rilar, tulkilar va hasharotlar), mikroorganizmlar shu mintaqaning biotsenoziga misol bo’la oladi.
- Biotsenoz doim rivojlanib boradi bunda bir biotsenoz asta-sekin ikkinchi bir biotsenozga almashinadi. Bugungi kunda odamning xo’jalik faoliyati biotsenozlarni o’zgarishiga va qisqarib borishiga sabab bo’lmoqda.
- Biotsenozda hayvonlarning bog’liqligi
- Biotsenozda hayvonlarning bog’liqligi
- Biotsenoz evolyutsion jarayon maydoni sifatida
- Tabiatda tirik mavjudot turlari tasodifiy tarqalmay, muayyan, birmuncha doimiy jamoalarni tashkil etadi. O’rmon, to’qay, dasht, dengiz va ko’llar tirik organizmlar jamoasi shular jumlasidandir. Tabiiyki, jamoalarning biotsenozlarda tarqalgan har bir tirik mavjudot, tur, populyatsiyalari alohida-alohida yashay olmaydi. Ular bir-biri bilan doim munosabatda bo’lgan taqdirdagina normal hayot kechiradi. Mavjudotlar orasidagi munosabatlar nihoyatda turli-tuman ko’rinishda namoyon .bo’ladi. Lekin ularning negizini yagona oziq orqali (trofik) bog’lanish tashkil etadi. Trofik bog’lanish tufayli ular bir-biriga, shuningdek, jonsiz tabiatga ta’sir ko’rsatadi.
- Odatda, trofik bog’lanishlar bir necha bosqichdan iborat bo’ladi. Uning quyi bosqichini yashil o’simliklar egallaydi. Barcha yashil o’simliklar hayotiy shaklidan qat’i nazar, СO2 va suv molekulasidan quyosh yorug’ligida organik modda hosil qiladi. Shu sababli ular trofik bosqichlardagi barcha vakillarini ozuqa bilan ta’minlovchi produtsentlardir. Misol uchun cho’l biogeotsenozidagi trofik munosabatni ko’rib chiqaylik. Cho’l sharoitida temperatura benihoyat yuqori, lekin namlik juda kam. Bu yerda efemerlardan yaltirbosh, moychechak, boychechak, qo’ng’irbosh, iloq, choycho’p; butalardan cherkez, qum akatsiyasi, saksovul, juzg’un, teresken, izen uchraydi. O’simliklarning barglari, poyasi, gullari, mevalaridan trofik zanjirning ikkinchi bosqich a’zolari bo’lmish qo’ng’izlar, chigirtkalar, kapalaklar, termitlar, toshbaqalar, qushlar; sut emizuvchilardan tuyoqlilar, kemiruvchilar ozuqa sifatida foydalanadi. Bular birinchi darajali konsumentlar hisoblanadi. Cho’l biogeotsenozidagi bo’g’imoyoqlilar esa kaltakesaklar, shalpangquloq, taroq dumli gekkonlar uchun asosiy ozuqa bo’ladi. Shu sababli ular oziqa zanjirining ikkinchi darajali konsumenti hisoblanadi. Kaltakesaklar o’z navbatida ilonlar - qum bo’g’ma iloni, chipor ilon uchun ozuqa bo’ladi. Bular oziqa zanjirining uchinchi darajali konsumentlaridir. Ilonlarni yirtqich qushlar-ilon burgut, sut emizuvchilar - kirpi, tulki, dasht mushugi yeydi. Bu organizmlar to’rtinchi darajali konsumentlardir. Ular barchasining tanasida turli bir hujayralilar, gelmintlar, kanalar ekto va endoparazit sifatida yashaydi. Ular ozuqa zanjirining beshinchi darajali konsumentlaridir. Trofik munosabat to’rt yoki besh bosqichdan iboratligini boshqa biogeotsenozlarda ham ko’rish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
