6-mavzu matni

6.4. Grafikaviy ma’lumotlarni kiritish

Yangi loyihalarni tuzatishda tez-tez yig’ilgan arxiv hujjatlaridan foydalanish muammosi kelib chiqadi. Bugungi kunda grafikaviy ma’lumotlarni kompyuter-larga kiritishning ikkita asosiy usulidan keng foydalaniladi. Ular: qo’lda va avtomatlashtirilgan kiritish usullari.

Qo’lda kiritish digitayzer (21-rasm) yordamida amalga oshiriladi. U «Elektron doska» bo’lib, standart formatga (A4 dan A0 gacha) va ko’rsatish qurilmasiga (kursorga) ega. Kursor bosqich tugmachalari va digitayzer sathi bilan elektromagnit aloqali vizirdan iborat kichik paneldir. Bunday qurilma yordamida eski chizmalarni «aylantirish» yoki yangilarini yaratish mumkin. Digitayzerlarning turli xil turlari mavjud: ishchi yuzani yorituvchi, standart yuzali, ko’rinib turadigan (shaffof) yuzali. Kursorlar ham turli xil shakllarga ega va 4, 16 va undan ham ko’proq bosish tugmalari bilan chiqarilmoqda.

D igitayzerlarning aniqligi millimetrning o’ndan bir bo’lagidan yuzdan bir bo’lagigacha o’zgarib turadi. Aniq nuqtalarni kursor bilan «teshish», ya’ni tasvirni aniqroq tushirish yer tuzish xaritashunosligida qo’llaniladi. Asosiy xato operator tasvirni qo’lda raqamli ko’rinishda kiritishida kelib chiqadi (taxminan 0,5 mm). Bu xatoni maxsus vositalardan foydalanib, pasaytirishga xarakat qilinadi (kursor viziridagi linzani kattalashtirish, ishchi yuzani maxsus fluorestsent chiroqchalari o’rnatilgan quticha yordamida yoritish, viziri yoritiladigan maxsus 22-rasm. Digitayzer (planshet) kursorlardan foydalanish). Oddiy qalamga o’xshagan, bosimga sezgir, peroli digitayzerlar ham bor. Ularni asosan, eskizlarni chizishda rassom-dizaynerlar ishlatishadi.

a c

23-rasm. Planshetli skanerlar

24-rasm. Rangli rolikli universal skaner

25-rasm. CONTEX firmasining rangli yuqori aniqlikdagi skaneri (LIAT va GAT uchun ProfScan modeli). Skanerlash yuzasi 900x 1200 mm, aniqligi 0,1mm

Avtomatlashtirilgan kiritish skaner yordamida amalga oshiriladi (23-25-rasmlar). Skanerlarning bir necha turlari mavjud: qo’lda olib yuriladigan, planshetli, barabanli va tortuvchi. Qo’l skanerlari kam aniqligi va past unumdorligi sababli, professional ishlarga qo’llanishga yaramaydi. Kichik o’lchamdagi planshetli skanerlar kompyuterga matnli (tushuntirish xatlari va sh.o’.) va grafikaviy ma’lumotlarni - kichik chizmalarni, rasmlarni kiritish uchun qo’llaniladi. Katta o’lchamdagi skanerlar yuqori darajadagi poligrafiya ishlarida qo’llaniladi; ular juda qimmat turadi. Barabanli skanerlar ham poligrafiyada, hamda kiritishda yuqori aniqlik talab qilinadigan joylarda (masalan, xaritashunoslikda) foydalaniladi. Ularning asosiy kamchiligi – skanerlash vaqtining kattaligidir. Hozirgi vaqtda chizma hujjatlarini kiritish uchun qo’proq tortuvchi skanerlardan foydalaniladi: bugungi kunda ular eng yaxshi baho (ish unumdorligi)ga ega. Bunday qurilmalarning aniqligi ko’plab ilovalar uchun to’la yetarli hisoblanadi.

Skanerlash tamoyilining o’zi odatdagi tasvirni rastr shakliga o’zgartirishga

asoslangan (ya’ni uni ko’p raqamli nuqtalar ko’rinishida ko’rsatish). Skanerlashdan keyin navbatdagi ishlar uchun tez-tez rastrli ma’lumotlarni vektorli (chiziqlar yig’indisi) ko’rinishiga aylantirish zarurati tug’ilib turadi. Buning uchun maxsus dasturlardan (vektorlovchidan) foydalaniladi.

Skanerlarning asosiy tavsiflari imkoniyati (optik va dasturiy), aniqligi, adaptiv porogi borligi, chiquvchi fayllar turlari va sh.o’. hisoblanadi. Rangli skanerlar uchun ranglar chuqurligi va dinamik diapazon ham katta ahamiyatga ega.

Skaner imkoniyati bir dyumda tasvir necha nuqta yordamida yoritilishi bilan baholanadi (dot per inch, dpi). Nuqtalar soni qancha ko’p bo’lsa, tasvir aniqligi shuncha yuqori bo’ladi.

Skaner optikasi sifati bilan aniqlanadigan optik imkoniyat bilan dasturiy imkoniyatlarning farqini ajratib bilish kerak. Dasturiy imkoniyat optik imkoniyatdan 1,5-2 marta yuqori bo’lib, unga «sanalgan» nuqtalarga qo’shimcha nuqtalarni qo’shish yo’li bilan erishiladi. Bu tekislangan chiziqlarni olish va yarim tonli tasvirlarni skanerlashda sezilarsiz ranglarning bir-biriga o’tishini ta’minlaydi.

Skaner aniqligi ko’pchilik hollarda ma’lumotlarni sanash mexanizmi bilan aniqlanadi va berilgan kesma uzunligidan foiz (protsent) bilan o’lchanadi.

Adaptiv porogi borligi juda ifloslangan materiallarni skanerlash imkonini beradi. Bunday parametrga, tortuvchi keng formatli CONTEX va VIDAR kompa-niyalarining skanerlari ega. Masalan, FSC seriyasidagi skanerlar AO formatiga ega bo’lib, qog’ozning maksimal kengligi 1016 mm (40’’) skanerlash yuzasi kengligi 914 mm (36’’); qog’ozning uzunligi cheklanmagan. 24 bit RGB, 8/4 bit Paletted color skanerlanadi. Oddiy ranglarni tanlash ANSI IT8 standart jadvallari yordamida amalga oshiriladi, rangli politrani avtomatik tarzda va qo’l bilan yaratishga yo’l qo’yiladi, o’rnatilgan jetStream moduli (3010 modeldan boshqalari) skanerlash jarayonida rangli plotterda yuqori sifatli nusxa ko’chirishni ta’minlaydi. Nusxa ko’chiruvchi skanerlar plotterda to’g’ridan-to’g’ri nusxa ko’chirishning qo’shimcha imkoniyatlariga ega bo’lishadi (reprografiya).

Skanerlarning barcha zamonaviy modellari judayam rivojlangan dasturiy ta’minot bilan jihozlanib, yetkazib beriladi, ular turli turli rastrli formatlar – TIFF, PCX, JPEG, GIF va boshq. chiqish fayllarini olishning mo’ljallangan maqsad-lariga bog’liq holda foydalaniladi. Agar rastrli tasvirlarni amalda sifatini yo’qot-masdan saqlash kerak bo’lsa, eng to’g’ri keladigan format TIFF hisoblanadi.

Rang chuqurligi, skaner berishi mumkin bo’lgan ranglarning maksimal soni bilan tavsiflanadi. Bu yerda o’lcham birligi sifatida rastrli tasvirning bir nuqtasiga to’g’ri keladigan rangli ma’lumotlarning bitlari soni xizmat qiladi; odatda bu 24, 36 yoki 48 bit (odam ko’zi atrofidagi 17 mln ranglarni ko’rishi mumkin, bu rang chuqurligining 24 bitiga mos keladi).

Skanerning dinamik diapozoni yorqin elementlarni ko’rsatish sifatini va tasvirning qorong’i tomonlaridagi detallarning ajratilishini aniqlaydi.

Ko’rsatilgan raqamli shaklga keltirish usullarini solishtirishda hisobga olish kerakki, digitayzer bilan kiritish yetarlik darajada ko’p mehnat talab qilishiga va mutaxassisning malakali, astoydil mehnatini talab qilishiga qaramasdan, hozircha u to’la avtomatlashtirilgan kiritish bilan almashtirilishi mumkin emas.

Qo’lda raqamli shaklga keltirishning asosiy ustunliklari:

- CAD tizimlarida foydalanish uchun yaroqli vektor shaklidagi chiquvchi ma’lumotlarni darrov olish. Olinadigan fayllar xajmi katta emas (AO formati betida 2 Mb atrofida), bu kompyuter resurslariga qo’yiladigan talabni sezilarli pasaytiradi va umuman tizimni arzonlashtiradi;

- raqamli shaklga keltirishning maksimal yuqori aniqligi;

- tasvirlarni ranglar bo’yicha qatlamlashtirish imkoniyati (monoxrom skanerlar buni qilmaydi, rangli keng formatli skanerlar hozircha juda qimmat);

- yomon saqlangan va qattiq ifloslangan hujjatlarni sifatli raqamli shaklga o’tkazish imkoniyati;

- digitayzerlarning past bahosi (keng formatli skanerlarga nisbatan), bu ko’pchilik hollarda ulardan foydalanishni samaraliroq qiladi (agar raqamli shaklga aylantirish ishlari xajmi katta bo’lmasa).

Avtomatlashtirilgan raqamli shaklga keltirishning (skaner yordamida) ustunliklari:

- eng murakkab grafikaviy ma’lumotlarni (slaydlar, fotosuratlar va sh. o’.)

kiritish imkoniyati;

- yer tuzishda, kartografiyada, mashinasozlikda va qurilishda katta qag’ozli arxivlar bilan ishlash imkonini beruvchi ma’lumotlarni kiritishning yuqori tezligi;

Shuni hisobga olish kerakki, avtomatik raqamli shaklga keltirishning texnologik jarayoni va keyingi vektorlash skanerda va vektorlagichlar bilan ishlashga o’rgatilgan malakali mutaxassislarni hamda katta kompyuter resurslarini (bitta monoxrom fayli hajmi AO formatdagi hujjatni raqamli shaklga keltirishda bir necha o’nlab Mb tashkil etishi, ranglida esa – undan ham bir necha barobar yuqori bo’lishi mumkin) talab etadi. Rastrli hujjatlar arxivini tashkil etishda, saqlash va umumiy hajmi yuzlab gigabaytga yetadigan elektron kutubxonalardan tezkor foydalanish masalasi tug’iladi.