6-Мавзу: Классик иқтисодий мактабнинг вужудга келиши

А.Смитнинг ижтимоий–иқтисодий назариялари

Меҳнат тақсимоти ва айирбошлаш

• Смит меҳнат тақсимотининг ишлаб чиқаришни ривожлантиришдаги аҳамиятини асослаб берди.
• Ишлаб чиқариш ва истеъмол ҳажмини иккита муҳим омилга боғлаб тушунтирди:

-унумли меҳнат билан банд бўлган аҳоли сонига;

-меҳнат унумдорлиги даражасига

• меҳнат тақсимоти афзалликларини кўрсатиб берди:

-меҳнат унумдорлигини оширишни;

-маҳсулот сифатини яхшилашни;

• Айирбошлашга бўлган мойилликни инсон руҳиятининг асосий хусусиятларидан бири деб ҳисоблади.

Унумли меҳнат назарияси

А.Смит меҳнатни
унумли меҳнат
унумсиз меҳнат
табиат (ер) мустақил равишда унумли кучига эга эмас, у фақат жонли меҳнатни кучайтиради ёки сусайтиради деб ҳисоблайди (лекин деҳқончиликда инсон билан бирга табиат ҳам ишлайди деб қайд қилиб ўтади).

Пул назарияси

• Пул узоқ эволюцион жараён натижасида товарлар дунёсидан стихияли тарзда ажралиб чиққанини кўрсатиб берди.
• Пул айирбошлаш жараёнида муҳим роль ўйнашини асослаб берди ва унингча “Пул–бу муомаланинг буюк ғилдираги”.
• Пулнинг айирбошлаш функцияси алоҳида ажратиб кўрсатилади, бошқа функцияларга унчалик эътибор бермади.
• Олтин ва кумуш монеталарни қоғоз пуллар билан алмаштиршнинг мақсадга мувофиқлигини, уларни банклар чекланган миқдорда чиқариши кераклигини кўрсатиб берди.
• Кредитни капитални фаоллаштириш сифатида қарайди,

Капитал назарияси

• Капитал – бу ишлаб чиқариш жараёнини амалга ошириш ва ривожлантириш учун зарур бўлган захиралар (ишлаб чиқариш воситалари каби);

асосий ва айланма капитал турларини ажратиб кўрсатиб беради:

-асосий капитал: машиналар ва бошқа зарурий меҳнат қуроллари;савдо-саноат учун мўлжалланган иморат-иншоотлар;ер участкалари;меҳнат маҳорати ва жамият аъзоларининг “фойдали қобилиятлари”;