6-Мавзу: Классик иқтисодий мактабнинг вужудга келиши

А.Смитнинг ижтимоий–иқтисодий назариялари

Меҳнат тақсимоти ва айирбошлаш

• Смит меҳнат тақсимотининг ишлаб чиқаришни ривожлантиришдаги аҳамиятини асослаб берди.
• Ишлаб чиқариш ва истеъмол ҳажмини иккита муҳим омилга боғлаб тушунтирди:

-унумли меҳнат билан банд бўлган аҳоли сонига;

-меҳнат унумдорлиги даражасига

• меҳнат тақсимоти афзалликларини кўрсатиб берди:

-меҳнат унумдорлигини оширишни;

-маҳсулот сифатини яхшилашни;

• Айирбошлашга бўлган мойилликни инсон руҳиятининг асосий хусусиятларидан бири деб ҳисоблади.

Унумли меҳнат назарияси

А.Смит меҳнатни унумли ва унумсиз меҳнат турларига ажратиб кўрсатади:
унумли меҳнат янги қиймат яратади:
унумсиз меҳнат қиймат яратмайди. Бундан ташқари, А.Смит бўйича, янги қиймат фақат моддий ишлаб чиқаришда яратилади (қишлоқ хўжалиги,саноат), ҳар хил турдаги давлат хизматчилари, ҳарбийлар, ўқитувчилар, ёзувчилар, ўзини ҳам шунга киритади, янги қиймат яратмайди;
табиат (ер) мустақил равишда унумли кучига эга эмас, у фақат жонли меҳнатни кучайтиради ёки сусайтиради деб ҳисоблайди (лекин деҳқончиликда инсон билан бирга табиат ҳам ишлайди деб қайд қилиб ўтади).

Пул назарияси

• Пул узоқ эволюцион жараён натижасида товарлар дунёсидан стихияли тарзда ажралиб чиққанини кўрсатиб берди.
• Пул айирбошлаш жараёнида муҳим роль ўйнашини асослаб берди ва унингча “Пул–бу муомаланинг буюк ғилдираги”.
• Пулнинг айирбошлаш функцияси алоҳида ажратиб кўрсатилади, бошқа функцияларга унчалик эътибор бермади.
• Олтин ва кумуш монеталарни қоғоз пуллар билан алмаштиршнинг мақсадга мувофиқлигини, уларни банклар чекланган миқдорда чиқариши кераклигини кўрсатиб берди.
• Кредитни капитални фаоллаштириш сифатида қарайди,

Капитал назарияси

• Капитал – бу ишлаб чиқариш жараёнини амалга ошириш ва ривожлантириш учун зарур бўлган захиралар (ишлаб чиқариш воситалари каби);