6-mavzu. Iste’molchi tanlovi, Daromad va almashtirish samarasi

Daromad samarasi
- bu ne’mat narxi o‘zgarishi (almashish samarasi hisobga 
olinmaganda) natijasida real daromad o‘zgarishining iste’molchi talabiga ta’siridir. 
Daromad samarasi - bu iste’molchining sotib olish imkoniyatini oshganligini ko‘rsatadi 
va u bir byudjet chizig‘idan boshqa byudjet chizig‘iga iste’molchining optimal tovarlar 
majmuasini o‘tishini akslantiradi. 
Almashtirish samarasi
- bu naflik darajasi o‘zgarmaganda, tovarlar narxi 
o‘zgarishi munosabati bilan iste’mol tovarlar talabi tarkibining o‘zgarishidir. Almashish 
samarasi A ne’mat narxini o‘zgarishi natijasida 
B
ne’matni qo‘shimcha A ne’mat bilan 
almashtirilishini ifodalaydi. Bu almashtirish befarqlik egri chizig‘i U1 bo‘yicha bo‘ladi. 
Bozor sharoitida daromad samarasi va almashtirish samarasini ajratilishi, 
tovarlarga narx belgilashdagi qonuniyatlarni yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Biz 
daromad va almashtirish samaralarini normal tovarlar uchun ko‘rib chiqdik. Past 
kategoriyali tovarlar uchun daromad va almashtirish samaralari o‘z xususiyatlariga ega.
Qisqacha xulosalar

Iste’molchining byudjet sig’imi, uning daromadi va tovar narxlari berilganda 
sotib olishi mumkin bo’lgan turli tovarlar kombinatsiyalarini ko’rsatadi. Byudjet sig’imi 
qiyaligi tovarlarning nisbiy narxiga teng.

Iste’molchining befarqlik chiziqlari uning afzalliklarini ifodalaydi. Befarqlik egri 
chizig’i iste’molchini teng baxtli qiladigan tovarlarning turli to’plamlarni ko’rsatadi. 
Yuqori befarqlik chiziqlar ustidagi nuqta quyiroq befarqlik chiziqlar ustidagilaridan 
afzalroqdir.Har qanday nuqtada befarqlik egri chiziqlar qiyaligi iste’mol boshqa uchun 
bir yaxshilik savdo tayyor bo’lgan almashtirish-stavkasining iste’molchining chekli 
almashinuv darajasi hisoblanadi.

Iste’molchi eng yuqori befarqlik egri chizig’ida yotgan, uning byudjet sig’imidagi 
nuqtasini tanlab optimallashtiradi. Bu nuqtada, befarqlik egri chizig’i (tovarlar 
o’rtasidagi chekli almashinuv darajasi) byudjet sig’imi egri chizig’iga teng (tovarning 
nisbiy narxi).

Tovarning narxi pasayganda, bu iste’molchi tanlovi daromad va almashtirish 
ta’siriga bo’linishi mumkin. Daromad ta’siri iste’molni oshiradi, chunki past narx 

---

iste’molchini yaxshiroq qiladi. Almashtirishsamarasi bu narxlar o’zgarishi nisbatan 
arzon bo’ldi vaiste’molni kattaroq rag’batlantiradi. Daromadta’siri, befarqlik egri 
chiziqlarini pastdan yuqoriga harakatlantirsa,almashtirish ta’siri befarqlik egri 
chizig’ibo’ylab harakatini boshqa qiyalikda aks etadi.

Iste’molchitanlovi nazariyasi ko’p vaziyatlarda qo’llanilishi mumkin. U nima 
uchun talab egrichizig’ potentsial yuqoriga yo’nalganligi, nima uchun yuqori ish haqi 
mehnat taklifi miqdorini oshirishi yoki kamaytirish va nega yuqori foiz stavkalari 
jamg’arman iko’paytirishi yoki kamaytirish mumkinligini tushuntiradi.