6-mavzu. Iste’molchi tanlovi, Daromad va almashtirish samarasi

6.20-rasm. Normal tovarlar uchun daromad samarasi 
E
1
nuqtada iste’molchi 
B
ne’matdan 
B
1 
miqdorda, A ne’matdan A
1
miqdorda sotib 
oladi. A ne’matning narxi tushgandan keyin, yangi optimal majmua BA

byudjet 
chizig‘i bilan U
2
befarqlik egri chiziqlari kesishgan E
3
nuqtaga o‘tadi. E
3
nuqtada
iste’molchi B
3
miqdorda 
B
ne’matdan va A
3
miqdorda A tovardan sotib oladi. 
Demak, A ne’mat narxining pasayishi iste’molchining real daromadini, uning 
tovar sotib olish imkoniyatini oshiradi, ya’ni uning o‘z ehtiyojini qondirish darajasini
Б
 
неъмат
 
Б 
Б

 
Б
1
 
Б
3
 
Б
2
 
A

A

A
A
3
 
A
2
 
A
1
 
E
1
 
E
3
 
U
2
 
E
2
 
U
1
 
А
 
неъмат
 
X
2
 
X
1
 

---

oshiradi. Bu erda A ne’matni iste’mol qilish hajmining umumiy o‘zgarishi (uning 
narxi tushishi hisobidan) rasmda A
1
A
3
bilan belgilangan. Iste’molchi boshida 0A
1
miqdorda A ne’matdan sotib oladi, narx o‘zgargandan keyin sotib olish hajmi 0A
3
ga
o‘zgaradi. B tovarni sotib olish hajmi 0
B
1
dan 0
B
3
ga qisqardi. 
A ne’mat iste’molining umumiy o‘zgarishi A1A3 ga umumiy samara deyiladi. 
Endi umumiy samarani daromad samarasiga va almashtirish samarasiga qanday 
ajralishni ko‘ramiz. 
Daromad samarasini aniqlash uchun BA

byudjet chizig‘iga parallel qilib B

A

byudjet chizig‘ini U
1
befarqlik egri chizig‘iga urinadigan qilib o‘tkazamiz va bu urilgan 
nuqtani E
2
deb belgilaymiz. E
2
nuqtaga mos keluvchi optimal majmuadagi A ne’mat 
miqdori A
2
ga teng va u A
1
A
3 
umumiy samarani ikki qismga ajratadi: A
1
A
2
va A
2
A
3
. 
A
2
A
3
o‘zgarishga 
daromad samarasi
deyiladi va A
1
A
2 
o‘zgarishga - 
almashtirish 
samarasi
deyiladi.