6 mavzu: Iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkchilikning shakllanishi. O‘zbekistonda bozor munosabatlarining rivojlanishi

Soliq tizimi.
1991-yil avgustda O‗zbekistonda eng zamonaviy shaklda, 
yangi tipdagi soliq tizimi yuzaga keldi. O‗zbekiston soliq organlari 1991- yilda 
qabul qilingan «Korxonalar, birlashmalar va tashkilotlardan olinadigan soliqlar 
to‗g‗risida»gi qonun, 2008-yilda yangi tahrirda qabul qilingan «O‗zbekiston 
Respublikasining soliq kodeksi» asosida ish yuritmoqda. Tibbiyot, ta‘lim va sport 
ob‘yektlarini saqlash xarajatlari korxonalarning soliqqa tortiladigan bazasidan 
chiqariladi, savdoda ilgari to‗lab kelingan uchta to‗lov o‗rniga esa yagona soliq 
to‗lov joriy etildi. Rivojlangan davlatlar tajribasi asosida fuqarolarning yillik 
daromadlarini Deklaratsiya qilish tartibi joriy qilindi. 2008-yildan keyingi davrda 
ham mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi ham barqaror 
rivojlandi. Xo‗jalik yurituvchi sub‘yektlarning soliq yukini yanada kamaytirish, 
mikrofirma va kichik korxonalar uchun yagona soliq to‗lovining 10 foizdan 8 
foizga, 2009-yilda 7 foizga, keyinchalik ushbu ko‗rsatkichni 5 foizga tushirilishi, 
jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‗i stavkalarining kamaytirilishi va 
ayni paytda uni hisoblash tartiblarining takomillashtirilishi tadbirkorlik, kichik va 

---

21 
xususiy biznesni izchil rivojlantirish uchun rag‗batlantiruvchi omillar yaratdi. 
2017–2021 yillarda O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor 
yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan, soliq solish tizimini 
izchillik bilan soddalashtirish, soliq solinadigan bazani kengaytirish orqali soliq 
yukini pasaytirish kabi vazifalar belgilangan. Ushbu vazifalar ijrosi yuzasidan, 
shuningdek, soliq ma‘muriyatchiligining zamonaviy uslublarini joriy etish, soliqlar 
va boshqa majburiy to‗lovlar yig‗iluvchanligini oshirish maqsadida 2017-yil 18-
iyulda Prezidentning «Soliq ma‘muriyatchiligini tubdan takomillashtirish, soliqlar 
va boshqa majburiy to‗lovlarning yig‗iluvchanligini oshirish chora tadbirlari 
to‗g‗risida»gi farmoni qabul qilindi. 2018-yil 1-yanvaridan boshlab, soliq organlari 
va halol soliq to‗lovchilar o‗rtasida ularga joriy soliq solish masalalarini hal etishda 
har tomonlama ko‗maklashgan holda kengaytirilgan axborot almashinuvini 
ta‘minlaydigan soliq nazoratining zamonaviy shakli – soliq monitoringini joriy 
etish belgilandi. 
Xulosa qilib aytganda, mustaqillik yillarida iqtisodiyotning boshqaruv 
tizimi tubdan о‗zgartirildi, xо‗jalik yuritishning bozor iqtisodiyotiga mos yangi 
tizimi yaratildi. Bozor infratuzilmasi asoslari barpo qilindi. Mamlakatimiz 
iqtisodiy tanazzul davridan о‗tib oldi. 1995 yilga kelib makroiqtisodiyotda 
barqarorlikka erishildi va 1996 yildan boshlab barqaror о‗sish ta‘minlanmoqda. 
Mamlakatda о‗tkazilgan tub islohotlar n atijasida iqtisodiy о‗sishni ta‘minlovchi 
zarur shart – sharoitlar vujudga keldi. Xususiy mulkchilikning huquqiy asoslari 
yaratildi.
Davlat mulkini xususiylashtirish natijasida kо‗p ukladli iqtisodiyot 
shakllandi. Eng muhimi, odamlarimizning tafakkuri, hayotga bо‗lgan munosabati 
tubdan о‗zgarmoqda. Turmush darajasi, oilasining farovonligi о‗ziga bog‗lik 
ekanligini tushunib yetayotgan odamlar tobora kо‗payib bormoqda. Shunday qilib, 
iqtisodiyot tarkibidagi tub о‗zgarishlar, yangi korxonlarning bunyod etilishi sanoat 
mahsulotlari ishlab chiqarish sohasida samarali natijalar berdi.