6-Mavzu: Gidravlik zarba. Gidravlika mashinalari Reja: Gidravlik zarba. To‘g‘ri zarba uchun N. E. Jukovskiy formulasi

1-rasm. Gidravlik zarb hodisasi.
uzilishga intiladi (1- rasm, g). Natijada krandan idishga tezlik bilan harakat qiluvchi manfiy zarba to‘lqini vujuga keladi va u bosimni ∆p3 ga kamaytirib, quvur devorini toraytirib, suyuqlikni kengaytiradi (1–rasm, d). Suyuqlikning kinetik energiyasi yana deformatsiya ishiga aylanadi, lekin bu ish endi manfiy bo‘ladi. Bu harakat davom eta borib, manfiy zarba to‘lqini ham idishgacha yetib keladi. (1- rasm, e) Musbat zarba to‘lqinidagi kabi bu holat ham teng vaznli bo‘lmaydi va natijada quvurda yana bosim tiklana boshlaydi, suyuqlik esa v₀ tezlikka erishadi (1- rasm, j). Idishdan qaytgan zarba to‘lqini jo‘mrakka etib borishi bilan jo‘mrak yopilgandagiga o‘xshash hodisa yana vujudga keladi. Shundan so‘ng butun sikl takrorlanadi.
N.E. Jukovskiy tajribalarida bunday siklning 12 marta takrorlanishi qayd qilingan, lekin har bir navbatdagi siklda, ishqalanish kuchi va energiyaning idishdagi suyuqlikka o‘tishi natijasida ∆p3 kamayib borgan. Gidravlik zarbaning vaqt davomida o‘tishi 2-rasmda diagramma ko‘rinishida tasvirlangan (2–rasmdagi, a) diagrammada jo‘mrak bir onda yopilgan deb qarab, jo‘mrakning oldidagi k nuqtadagi bosimning nazariyadagi o‘zgarishi ∆p3 tutash chiziq bilan tasvirlangan. Quvurning o‘rtasidagi v nuqtaga zarba bosimi a vaqtga kechikib keladi va to‘lqinning bu nuqtadan idishga borib qaytib kelgunicha, ya’ni vaqt saqlanib turadi. So‘ng v nuqtada bosim r₀ ga tiklanadi (ya’ni ∆p3=0) va shu holda teskari to‘lqin etib kelguncha, vaqt saqlanadi (2 – rasm, b).
2–rasmda bosimning haqiqiy o‘zgarishi ham tasvirlangan bo‘lib, u punktir chiziq bilan ifodalangan. Bundan ko‘rinadiki, haqiqiy bosim grafigi tik o‘zgargani bilan, bu o‘zgarish keskin emas. Bundan tashqari, tebranish so‘nib boradi, ya’ni uning amplitudasi energiyaning sarf bo‘lishi hisobiga kamayib boradi.