6-мавзу. Фалсафий антропология (Инсон фалсафаси). Фалсафада “Homo Economicus” (“иқтисодий одам”) тушунчаси

9.2. “Homo Economicus” (иқтисодий одам) тушунчаси ва модели.

Адам Смит (1723 -1790)

• “Миллатлар бойлигининг табиати ва сабабларини ўрганиш” асарида инсон иқтисодий фаолиятининг барча турларини белгилайдиган хусусиятлари ҳақида ёзади:
• 1) битта буюмни бошқасига алмаштириш тенденцияси
• 2) шахсий манфаатдорлик, эгоизм, “барча одамларнинг ўз ҳолатларини яхшилашлари учун бир хил доимий ва абадий истаги”.

• Шотландиялик файласуф, иқтисодчи
• меркантилизм номоёндаларидан бири

Давид Рикардо (1772 -1823) инглиз иқтисодчиси

• “Сиёсий иқтисод ва солиққа тортиш тамойиллари” тадқиқотида
• фойда тақсимотини тартибга солувчи объектив қонунларни аниқлаш вазифасини қўйди.
• Уни амалга ошириш учун у энди инсон табиати тўғрисида ҳеч қандай тахминлар қилмади,
• шахсий манфаатдорликка интилиш ўз-ўзидан равшан ва ҳатто эслатиб ўтишнинг ҳожати йўқ деб ҳисоблади

• Инглиз иқтисодчиси

Инглиз классиклари асарларида фойдаланилган инсон модели одатда “иқтисодий одам” тушунчаси деб аталади. У

А.Смитнинг иқтисодий одам модели

• А.Смит, ҳақиқатан ҳам, иқтисодий ҳаётда одам ўзини ўзига хос тарзда тутади ва бундай хатти-ҳаракатлар бутун иқтисодий муносабатлар тизимининг асосидир деган тезисни илгари суради
• А.Смит инсон табиати умуминсоний эканлиги, қобилият ва диднинг хилма-хиллиги туғма келишмовчиликлар оқибатидан кўра кўпроқ меҳнат тақсимоти натижасидир деб билади:
• “Турли хил одамлар бир-бирларидан ўзларининг табиий қобилиятлари билан биз тахмин қилганимиздан анча кам фарқ қиладилар. Худди шу турга мансуб деб тан олинган кўплаб ҳайвонларнинг табиати, одат ва таълим таъсиридан халос бўлсагина, одамларда кузатилгандек, қобилиятлардан анча фарқ қиладиган фарқлари билан ажралиб туради»

Ж.С.Миллнинг “Иқтисодий одам" модели.

• М. Блаугнинг ёзишича, Ж.С.Милл учун биринчи марта иқтисодий шахс намуна сифатида намоён бўлади.
• Шу билан бирга, Ж.Бьюкенен моделидаги эгоизм ва ахлоқ ўртасидаги танлов ушбу танловнинг иқтисодий фойдасини ҳисоблашга асосланганлигини аниқлаштириш керак.
• У ахлоқий хатти-ҳаракатларнинг мумкин бўлган ички қийматини атайлаб ўз ичига олмайди, гарчи Ж.С.Милл унинг мавжудлиги мумкинлигини тан олса-да, шу билан бирга “ҳамкорликнинг фойдалари”ни ҳисобга олади, яъни гуруҳнинг ахлоқий хулқ-атворининг фойдалари. Ж.С.Милл - илмий иқтисодий билимларни яратишга мутлақо янги ёндашувни аниқ шакллантирган ва қўллаган биринчи муаллиф.