6-mavzu. Dinamikani statistik o’rganish usullari. Reja

Hosilaviy ko`rsatkich qatorlari deganda mutlaq miqdorlarni qayta ishlash natijasida olingan nisbiy va o`rtacha miqdorlar asosida tuzilgan qatorlar tushuniladi. Masalan, aholi zichligi, 1 gektar erga solingan o’g’it, har 1000 kishiga to’g’ri kelgan tug’ilish va o’lish, mahsulotning bir birligiga sarflangan vaqt va hokazolar.
Momentli va davriy qatorlar bir-biridan quyidagi xususiyatlari bilan farq qiladi:

• 
  agar momentli qatorlarda har bir daraja o’rganilayotgan hodisaning ayni sana, momentdagi holatini, miqdorini ifodalasa, davriy qatorlardagi har bir daraja ma’lum davr ichidagi hodisa miqdorini ifodalaydi. Shuning uchun ham davriy qator darajasi davrlarning kata kichikligiga bog’liq.
  
• 
  Momently qatorlardagi darajalarni qo’shish natijasi iqtisodiy mazmunga ega emas. Chunki momentli qatorlardagi har bir keying daraja o’zidan oldingi darajaning esa to’la yoki qisman miqdorini (sonini, hajmini) o’z ichiga oladi. Ularni qoshib hisoblamoqchi bo’lsak, u holda takroriy qayta hisoblashlarga yo’l qo’ygan bo’lar edik. Davriy qator darajalarini qo’shish esa real ma’noni beradi.
  
• 
  momentli va davriy qatorlarda o’rtacha darajalar har xil usulda aniqlanadi.
  

6.2. Dinamika qatorlarini tahlil qilish
Dinamika qatorlarini tahlil qilish jarayonida bir qator ko`rsatkichlar hisoblanadi:
- mutlaq qo`shimcha o`sish (yoki kamayish);
- o`sish (yoki kamayish) koeffitsiyenti yoki sur`ati;
- qo`shimcha o`sish (yoki kamayish) koeffitsiyenti yoki sur`ati
(foizda);
- 1% qo`shimcha o`sishning (yoki kamayishning) mutlaq qiymati.
Yuqorida qayd qilingan ko`rsatkichlarini batafsil ko`rib chiqamiz.
1. Mutlaq qo`shimcha o`sish yoki kamayish - har qaysi keying davr darajasidan boshlang`ich yoki o`zidan oldingi davr darajasini ayirish yo`li bilan aniqlanadi.
2. O`sish yoki kamayish koeffitsiyenti yoki sur`ati – har qaysi keyingi davr darajasi boshlang`ich yoki o`zidan oldingi davr darajasiga nisbatan qancha martaba katta yoki kichik ekanligini yoki qancha foiz tashkil etishini ko`rsatadi.