6-мавзу: Бозор иктисодиётининг мохияти ва белгилари. Бозор ва унинг тузилиши

Bozor iqtisodiyotining bu belgilari xamma bosqichlari uchun umumiydir. Bozor iqtisodiyoti umumbashariy tizim bo`lganidan xamma mamlakatlar shu yo`ldan borishadi. Ammo bir yerda bu iqtisodiyot shakllanib ulgurgan va o`zining yuqori darajasiga chiqqan bo`lsa, boshqa joyda u endigina shakllana boshlagan. Bozor iqtisodiyotiga o`tish umuminsoniy jarayon xisoblanadi, lekin bu xar -xil kechadi.

• 1. Klassik yo`l

• 2. Mustamlaka va yarim mustamlaka davridagi iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o`tish yo`li.

• 3. Rejali tizimdan bozor iqtisodiyotiga o`tish

• Bu o`tish jarayoning 3 yo`li mavjud:

Tarixiy nuqtai nazardan bozor iqtisodiyotining ikki turi mavjud :

• Tarixiy nuqtai nazardan bozor iqtisodiyotining ikki turi mavjud :

• Birinchisi: asov yoki yovvoyi iqtisodiyot. Bunday iqtisodning asl na`munasi 17-19 - asrlarda bo`lgan.

• Ikkinchisi – U sivilizatsiyalashgan yoki madaniylashgan bozor iqtisodiyotiga aylanib boradi.

• Xozirgi davrda bozor iqtisodiyotiga o`tish deganda sivilizatsiyalashgan iqtisodiyot sari borish tushiniladi.

Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va ziddiyatlari

• Resurslarni samarali taqsimlaydi

• Afzalliklari

• Erkinlikni ta`minlaydi

• Iqtisodiy faollikni rag`batlantiradi

• Xo`jaliksiz va isrofgarchilikka barham beradi

• Raqobatning kuchsizlanishiga yo`l qo`yadi (korxonalarning qo`shilib ketishi , shavfqatsiz raqobat va iqtisodiyotga davlat aralashuvi kuchayishi xamda texnika taraqqiyoti natijasida).

• Kamchiliklari:

• Ijtimoiy iste'mol xarakteridagi tovar bilan ta'minlash xarakteriga ega emas.

• Daromadlar tengsizligining kuchayishi va axolining mulkiy tabaqalanishiga olib keladi...

• Tovarlar xajmi va pul massasi o`rtasidagi ro`y berib turadigan nomutanosibliklarni bartaraf eta olmaydi.

• Qayta tiklanmaydigan resurslarni asrash, tabiatni va atrof muxitni muxofoza qilish , ekologik munosabatni ta`minlashga layoqatli emas.

• Ish haqi bilan narxlar darajasi muqobilligini ta`minlay olmaydi.

• Tezda foyda keltirmaydigan yoki jamiyat va kelajak uchun muhim bo`lgan fundamental tadqiqotlar olib borish imkoniyatini cheklaydi.