6-mavzu: astrofizikadagi kompakt ob’ektlar. Qorong‘i MATERIYA VA Qorong‘i energiya. Gravitatsion to‘lqinlar

Gravitatsion to’lqinlar.
2016 yilning 11 fevralida AQSh Milliy ilmiy fondi (National Science Foundation – NSF) tomonidan gravitatsion to’lqinlarning ilk bora tajribada qayd etilgani e’lon qilindi. Ushbu kashfiyot olamshumul kashfiyot bo’lib, zamonaviy astrofizikada yangi ilmiy yo’nalishlarni ochadi¹¹.

2-rasm. Ikkita qora tuynuklarning qo’shilishi natijasida tarqalgan gravitatsion to’lqinlarning qayd etilishi.

Gravitatsion to’lqinlar mavjud bo’lishi nazariy jixatdan Eynshteyn tomonidan umumiy nisbiylik nazariyasini yaratganidan so’ng 1916 yildayoq aytilgan edi. Oradan 100 yil o’tib, gravitatsion to’lqinlar kashf etildi. AQSh dagi gravitatsion to’lqinlarni qayd etuvchi LIGO – observatoriyasi tomonidan 2015 yilning 14 sentyabrida ikkita qora tuynuklar (massalari 29 va 34 Quyosh massasiga teng bo’lgan) ning birlashishi natijasida yangi bitta Qora tuynukning (massasi 60 Quyosh massasiga teng) paydo bo’lishi natijasida ajralib chiqqan gravitatsion to’lqinlarni qayd etdi¹². Gravitatsion to’lqinlar tabiatan kichik intensivlikka ega bo’lib, ularning intensivligi gravitatsion to’lqin manbasining massasiga to’g’ri proportsionaldir. Qora tuynuklar massalari etarlicha katta bo’lganligi tufayli ulardan kelayotgan gravitatsion to’lqinning intensivligi tajriba qurilmalari aniqligi intervalida bo’ldi.

Nazorat savollari:

1. 
   Yulduzlarning so’nishi qanday yuz beradi?
   
2. 
   Kompakt ob’ektlarga qaysi ob’ektlar kiradi?
   
3. 
   Oq mitti, neytron yulduz va qora tuynuklar bir-biridan qanday xarakteristikalari orqali farqlanadi?
   
4. 
   Qora tuynukni xarakterlovchi asosiy parametrlar.
   
5. 
   Neytron yulduz magnitosferasi
   
6. 
   Pulsarlar – neytron yulduzl
   
7. 
   arning bir ko’rinishi sifatida.
   
8. 
   Koinotning tezlashib kengayishi va qorong’i energiya.
   
9. 
   Galaktikadagi yulduzlarning orbital chiziqli tezliklari taqsimoti va qorong’i modda.
   
10. 
    Gravitatsion to’lqinlarning kashf etilishi.
    

Gravitatsion to’lqin observatoriyalari.

1^ James B. Hartle, Gravity: An Introduction to Einstein’s General Relativity, Pearson Education Ltd., 2013, 554 p.

2^ Max Camenzind, Compact Objects in Astrophysics, Springer, 2007, 682 p.

3^ L. Rezzolla, O. Zanotti, Relativistic Hydrodynamics, Oxford University Press, 2013, 752 p.

4^ T. Padmanabhan, Theoretical Astrophysics, Volume I-III, Cambridge University Press, 2010.

5^ Бочкарев Н.Г.б Магнитные поля в космосе, М.: Книжный дом «ЛИБРОКОМ», 2011. – 216 с.

6^ James B. Hartle, Gravity: An Introduction to Einstein’s General Relativity, Pearson Education Ltd., 2013, 554 p.

7^ T. Padmanabhan, Theoretical Astrophysics, Volume I-III, Cambridge University Press, 2010.

8^ L. Rezzolla, O. Zanotti, Relativistic Hydrodynamics, Oxford University Press, 2013, 752 p.

9^ Max Camenzind, Compact Objects in Astrophysics, Springer, 2007, 682 p.

10^ T. Padmanabhan, Theoretical Astrophysics, Volume I-III, Cambridge University Press, 2010.

11^ James B. Hartle, Gravity: An Introduction to Einstein’s General Relativity, Pearson Education Ltd., 2013, 554 p.

12^ T. Padmanabhan, Theoretical Astrophysics, Volume I-III, Cambridge University Press, 2010.