6-маъруза: шахснинг индивидуал – психологик хусусиятлари. ИҚтидорли талабаларни аниқлаш ва ривожлантириш муаммолари



Download 23,94 Kb.
bet1/3
Sana25.01.2023
Hajmi23,94 Kb.
#902157
  1   2   3
Bog'liq
6-маъруза


6-МАЪРУЗА:ШАХСНИНГ ИНДИВИДУАЛ – ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ. ИҚТИДОРЛИ ТАЛАБАЛАРНИ АНИҚЛАШ ва РИВОЖЛАНТИРИШ МУАММОЛАРИ
Режа:


1. Шахснинг бетакрор, узига хос хусусиятлари.
2. Темперамент ва унинг типлари.
3. Кобилият ва унинг хиллари.
4. Характер ва унинг шаклланиши.
5. Индивидуал хусусиятларни касб эгаллаш ва мехнат жараёнидаги ахамияти.

Ташқи оламнинг акс эттириш барча жонли мавжудотларга хос хислат булсада, хар бир индивиднинг унга муносабати доимо турлича булади. Шунинг учун хам психик ходисаларни турларга классификация килганда асосан уч гурух алохида диккат марказида туради.


– психик холатлар;
– психик жараёнлар;
– психик хусусиятлар. Психик хусусиятлар асосан алохида алохида олинган субъект хусусиятлари деб караш психологияда кабул килинган булиб, бу индивиднинг ташки оламга ва уз ички дунёсига булган муносабатлари, таъсирланиш кучи, даражаси, давомийлиги ва бошкалар асос килиб олинади.
Психик жараёнлар намоён булиши, одамларнинг ташки киёфалари бир хиллиги, ухшашлиги холлари психология тарихида жуда куп кузатилган булсада, шахснинг индивидуал хусусиятлари айнан бир хиллиги ходисаси тарихда хеч учратилган эмас. Масалан, ташки киёфалари жихатидан хатто ота–онаси хам ажратиб олишга кийналадиган эгизаклар хам ички дунёси, таъсирланиши, жавоб реакцияларининг хар хиллиги билан ер билан осмонча фарк килади.
Шахснинг индивидуал хусусиятлари деганда шахснинг куйидаги бир биридан фарк килишига имкон берадиган куйидаги хусусиятлари тушунилади: темперамент, характер, кобилият.
Психиканинг индивидуал жихатдан узига хос, табиий жихатдан шартлашилган динамик куринишлари мажмуи кишининг темпраменти деб аталади.
Темперамент лотинча temperamentum – нарсаларнинг тегишли нисбати деган суздан олинган. Темпрамент хакида дастлаб эрамиздан олдинги бешинчи асрда яшаган врач Гиппократ, эрамиздан олдинги иккинчи асрда яшаган Гален, унинчи асрда яшаган ибн Сино ва бошкалар уз карашларини билдирганлар. Гален биринчи булиб темпераментнинг кенгайтирилган таснифини бериб, унинг 13 турини санаб утган. Кейинрок ватандошимиз Ибн Сино темпераментни мизож деб атаб, унинг иссик ва совук турини, бу одамнинг ранги, кони микдори, куюк ёки суюклигига богликлигини айтган. Хозирги кунда темперамент олий нерв тизими ва унинг хиллари билан богликлиги асос килиб олиниб, 4 типи борлиги кабул килинган. Бу темпераментнинг антик давр классификациясига номи билан ухшаш булиши кабул килинган. Сангвиник – кон сузи билан боглик булиб, серхаракат, кучли таъсирланиш, мувозанатсиз булиш назарда тутилади.
Холерик–сарик ут организмда устун микдорда булиши асос килиб олиниб, таъсуротни тез кабул килиб олиш, кучли кузголиш, терисига сигмайдиган шошкалок одам хусусияти хисобланади.
Флегматик – организмда шилимшик модда флегма микдори куплиги билан ифодаланади. Бу типдаги одам таъсуротни бир мунча секин кабул килади, ишга шошилмай киришади, лекин ишни пухта, охирига етказиб бажаришга лаёкатли тип.
Меланхолик–кора ут микдори билан боглик деб, хисобланади. Бу типдаги одам «огир карвон», «тепса тебранмас», атрофида содир булаётган ходисаларга ва одамларга локайд, «дунёни сув босса, тупигига чикмайдиган» тип. Антик давр психологиясидаги бу турлар кейин яна куп марта тадбик килиниб, яна шу турт тип номи сакланиб колган.
Рус олими П. Ф. Лесгафт темперамент хоссаларини организмдаги кон ва лимфа микдорини назарда тутиб белгилаган. Бу фикрга асосан организмнинг кузголувчанлиги индивидуал характеристикаси ва турли хил омилларга жавоб реакцияларининг давомийлиги кон айланиш тезлигига ва кучига боглик деб каралади. Америкалик олим У. Шелдон асримизнинг 40–йилларида индивидуал психологик хусусиятлар гормонал система билан бошкариладиган тана хусусиятларини (организмнинг хар хил тукималари нисбати) тугридан тугри боглик деб хисоблайди.
Хозирги замон фани темпраментга доир индивидуал фаркларнинг сабабларини айнан миянинг, унинг кобиги ва кобиг ости функционал хусусиятларида, олий нерв фаолияти хусусиятларида деб билади.
Темпераментнинг 4 типи бор:
Холерик – «жанговар, жушкин, осон ва тез таъсирланадиган тип». (И. П. Павлов). Чаккон, тез харакат килади, каттик ва тез гапиради, узини тутиб туриши кийин, базан хато жавоб кайтаради.
Сангвиник – харакатчан, мувозанатли тип. Янги шарт шароитга тез мослашади, тез ишга киришиб тез совийди, уз урнини, ролини тез алмаштиради,бегараз, кек сакламайдиган тип. («Бир коп ёнгок»).
Флегматик – хиссиётлари секин пайдо булади, аммо баркарор ва давомли булади. У вазмин ва ювош, унинг жахлини чикариш кийин, лекин жахли чикса тухтатиш хам кийин, касоскор, гиначи.
Меланхолик – реакциялари купинча кузговчининг кучига тугри келмайди, локайд, ланж, узини тез йукотиб куяди, бирор ишда ташаббускорлик курсатмайди. Хиссиётлари жуда секин пайдо булади.
Кобилият ва унинг хиллари. Кобилиятлар кишининг шундай психологик хусусиятларидирки, билим, куникма, малакалар орттириш шу хусусиятларга боглик булади. Шу хусусиятлар мазкур билим, куникма ва малакаларга таалукли булади. Малакалар, куникма ва билимларга нисбатан кобилиятлари кандайдир имконият сифатида намоён булади.
Кобилиятлар факат фаолиятда, шунда хам амалга оширилиши мумкин булмаган фаолиятидагина намоён булади. (Расм солиш кобилияти бор йуклигини шу фаолиятда аникланади). Масалан, Алберт Эйнштейн (1879–1955, немис физиги) урта мактабда унча яхши укимаган укувчи эди, унинг келажакдаги гениаллигидан, афтидан хеч нарса далолат бермас эди.
Кобилиятлар билим, малака ва куникмаларнинг узида куринмайди, балки уларни эгаллаш динамикасида намоён булди.
Кобилиятлар шахснинг мазкур фаолиятини муваффакиятли амалга ошириш шарти хисобланган ва бунинг учун зарур билим, куникма ва малакаларни эгаллаш динамикасида юзага чикадиган фаркларда намоён буладиган индивидуал психологик хусусиятдир. Шундай килиб, кобилият одамларни сифат жихатидан бир биридан фарклайдиган индивидуал психологик хусусиятдир.
Кобилиятларни сифат хусусияти деб караб чикадиган булсак, у одамнинг мураккаб психологик хоссалари сифатида намоён булади, ва максадга етиш учун жуда зарур бир неча йулларни эгаллаганлигини билдиради. Кишида у ёки бу фаолиятга кобилият булиб, бошка бирига булмаслиги мумкин, лекин унинг урнини тулдириш, (компенсация) имконияти борлигидан фойдаланиб уни пайдо килиш мумкин. (Масалан, кар-соков, кур–олима О. И. Скороходова фаолияти).
Кобилиятларнинг сифат жихатидан характеристикаси инсонга мехнат фаолиятининг кайси сохасида (конструкторлик, педагогик, иктисодчилик, спорт ва бошкалар) осонлик билан узини топа олади, катта ютукларга ва муваффкиятларга эришади дейишга имкон беради. Кобилиятларнинг сифат характеристикаси уларга микдорий характеристикасига узвий боглик.
Психологияда кобилиятларни микдор жихатдан улчаш муаммоси катта тарихга эга. XIX аср охири XX аср бошларида катор буржуа олимлари (Кеттел, Термен, Спирмен ва бошкалар) оммавий ихтисослар учун касб танлашни амалга ошириш зарурати билан боглик булган талаблар таъсири остида таълим олаётганларнинг кобилият даражасини аниклашни таклиф килдилар. Лекин бундай карашлар хукмрон доиралар манфаатига, уларнинг «кобилиятли эканликларини» таъкидлашга хизмат килди. Кобилиятларни улчаш усули сифатида аклий истеъдод тестларидан фойдаланилди. Улар ёрдамида катор мамлакатларда (АКШ, Буюк Британия ва хоказо) кобилиятларни аниклаш ва мактабларда укувчиларни саралаш, армияда офицерлик, саноатда рахбарлик лавзоимини эгаллаш ва бошкаларда амалга оширилади.
Аклий истеъдод тестлари мазмун жихатидан катор саволлар ва масалалардан ташкил топгандир. Уларни ечиш муваффакияти (сарфланган вактни хисобга олиб) балл ёки очколар йигиндиси билан хисобланади. Масалан, 11 ёшли боланинг аклий кобилятларини аниклаш учун инглиз мактабларида кулланилган тест: «Петр Жеймсга караганда баландрок, Эдуард Петрдан пастрок, хаммадан кура ким баланд?»

А) Петр

В) Эдуард

Б) Жеймс

Г) Айтолмайман.

Тестлар бундан бошкачарок, яъни ортикча сузни учиринг, ухшаш булгани колсин ва хоказо. Бундан ташкари лабиринт, бошкотирма – кроссворд шаклида хам булиши мумкин. Тест натижасига караб «акл ёши» аникланади кейин истеъдод коэффиценти iq аникланади.


Мисол учун, 11 ярим яшар бола 120 очко туплади, бу унинг акл ёши. Унинг аклий истеъдод коэффиценти

Download 23,94 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish