6-laboratoriya ishi . UCH FAZAPI TUGRILAGICHLARNI ISHINI O’RGANISH, TAVSIFNOMALARINI OLISH. Ishning maqsad:Uch fazali to‘g‘rilagichlarni ulanish sxemalarini va ishlash sxemalarini o‘rganish. Boshqariladigan to‘g‘rilagichlar haqida ma`lumotga ega bo‘lish.Uch fazali va boshqariladigan to‘g‘rilagichlarni ishlab chiqarishdagi tutgan o‘rnini bilish. Reja: 1. Uch fazali to‘g‘rilagichlar haqida umumiy ma`lumotlar.
2. Uch fazali to‘g‘rilagichlarning asosiy parametrlari
3. Boshqariladigan to‘g‘rilagichlar
Uch fazali to‟g‟rilagichlarni ulanish sxemalarini va ishlash sxemalarini o‟rganish. 1.Uch fazali to‘g‘rilagichlar katta va o‘rta quvvatli qurilmalarda qo‘llaniladi. Uch fazali to‘g‘rilagichlar ham bir fazali to‘g‘rilagichlar kabi bir yarim davrli va ikki yarim davrli turlarga bo‘linadi. Bir yarim davrli uch fazali to‘g‘rilagich elektr sxemasi quyidagicha:
1-rasm. Bir yarim davrli uch fazali to’g’rilagich a- sxemasi, b- grafigi
Bu ulanishda transformatorning ikkilamchi chulg‘ami yulduz usulida ulangan bo‘lib, ularning erkin uchlariga D1, D2, D3 diodlar ulangan bo‘ladi. Davrning 1/3 qismi davomida bitta fazaning kuchlanishi boshqalarga nisbatan yuqoriroq bo‘lib, usha fazaga ulangan diod ochiq bo‘ladi va yuklama orqali tok o‘tkazadi. Davirning keyingi 1/3 qismi davomida boshqa diod ochiladi va xakozo. Ikki yarim davirli uch fazali to‘g‘rilagichning elektr sxemasi quyidagi ko‘rinishda
bo‘ladi.
2-rasm. Ikki yarim davrli uch fazali to’g’rilagichning elektr sxemasi
Bu sxemada agar D1…..D6 diodlarning tok o‘tkazayotgandagi qarshiliklari hisobga olinmasa ,
R10ning uchlaridagi kuchlanish uch fazali sistemaning liniya kuchlanishga teng bo‘ladi. Sxema elementlarining ulanish Uav, Uvs,Usa kuchlanishlarning qiymati musbat bo‘lganda ham, manfiy bo‘lganida ham tokni o‘tishini ta`minlay oladi. O dan t1gacha vaqt ichida Usv= -Uvs kuchlanish eng katta qiymatga ega bo‘ladi va bu kuchlanish ta`sirida tok manbaining S fazasi uchidan D3C10 va D5 orqali V fazasining boshlanishiga o‘tadi. t2-t3 ichida D1 va D6 diodlar ishlaydi. t 3 – t 4 vaqt ichida D2 va D6 diodlar,t 4-t 5 vaqtda D2 va D4 diodlar, t 5/ t6 vaqtda D3va D4 diodlar ishlaydi va keyingi jarayon boshdan boshlab takrorlanadi. har bir diod davirning uchdan bir qismida uzluksiz ishlaydi, boshqa vaqt esa yopiq holatda bo‘ladi. t 1 / t 3 vaqt ichida D1, t 2 /t 4 gacha D 6 diod va xakozo ishlaydi.
Savol: Uch fazali to’g’rilagichlarning qanday ulanish turlari bor.
2 Bir yarim davrli uch fazali to‘g‘rilagichlarning asosiy parametrlari quydagicha.
1.To‘g‘rilangan tokning qiymati i0=0,827 im Xar bir diodning tok davrining 1/3 qismi davomida o‘tadi. Shuning uchun o‘rtacha qiymati iur=i1/3 ga teng bo‘ladi.
2. To‘g‘rilangan kuchlanish.
U0=1.17U2
U2-transformator ikkilamchi chulg‘amidagi kuchlanishning effektiv qiymati.
3.Teskari kuchlanish:
Utes.t=2,09 U0
4. Pul`slanish koeffisenti:
Kp=0,25
Ikki yarim davrli to‘g‘rilagich uchun:
1. itug=1.346 i0
2. Utug=1.346 Uav
3.Diodli to‘g‘rilagichlarda to‘g‘rilangan kuchlanishni rostlash uchun o‘zgaruvchan tok zanjirida avtotransformator yoki to‘g‘rilangan tok zanjirida reostat yordamida kuchlanishni o‘zgartirish kerak. Bunday hollarda FIK past bo‘ladi. Bu esa zamonaviy avtomatik rostlash sxemalarini qo‘llash mumkin emas. hozirgi kunda tiristorli o‘zgartirgichlar keng qo‘llaniladi. Ulardan o‘zgarmas tok dvegatellariga o‘zgarmas kuchlanish berishda foydalaniladi. Ular yordamida dvegatellarga berilayotgan o‘zgarmas kuchlanish o‘zgartirib dvigatelning aylanish tezligini boshqarish mumkin. Bir yarim davrli boshqariladigan to‘g‘rilagich boshqarilmaydigan to‘g‘rilagichlarnikidan farq qilmaydi.Faqat boshqarilmaydigan to‘g‘rilagichlarda tokning musbat yarim davrida tok yuklamadan uzliksiz utib turadi. Tiristorlida esa tiristor faqat boshqaruvchi elektrodga impul`s berilganda ochiladi. Bu impul`s tabiiy ochilish (ulanish) vaqtida emas, balki qandaydir kechinish bilan beriladi. Ventelning tabiiy ochilish vaqtidan boshlab hisoblanadigan kechinish burchagi -boshqarish burchagi deyiladi va elektrik graduslarda o‘lchanadi.Yuklanishdan tok butun yarim davrda emas, balki T/2 –t 1 vaqt davomida o‘tadi, va to‘g‘rilangan tokning o‘rtacha qiymati kamayadi. Shunday qilib tiristorning boshqaruvchi elektrodiga impul`slarni xar xil vaqtlarda borib yuklamadan o‘tayotgan tok va kuchlanishni o‘rtacha qiymatini rostlash mumkin.
3-rasm. Bir yarim davirli to’g’rilagichning sxemasi va grafigi.
Ikki yarim davrli to‘g‘rilagichning to‘g‘rilangan kuchlanishining o‘rtacha qiymati Uura=U0/2(1+cos )
Agar =0 bo‘lsa boshqarilmaydigan to‘g‘rilagich kabi U0 ga teng bo‘lib,=1800 bo‘lsa Uura=0 bo‘ladi =0 /1800 gacha o‘zgarib turli qiymatlarni olish mumkin
4-rasm
To‘g‘rilangan tokning o‘rtacha qiymati Iur= Uur /Rh=U0/Rh=1+cos/2 Ventildagi to‘g‘rilangan (tok) kuchlanish =900 bo‘lsa, to‘g‘rilangan kuchlanish maksimal bo‘ladi. Teskari kuchlanish transformatorning ikkilamchi chulg‘amidagi liniya kuchlanishi amplitudasiga teng:
Utes=2 U2=2 U21
Agar iste`molchi induktiv –aktiv xarakterga ega bo‘lsa, V1 va V 2ventillarning yopiq holatida ham iste`molchidan tok o‘tadi. Induktiv iste`molchining magnit maydoni energiyasi hisobiga tok uzluksiz bo‘ladi. U holda iste`molchidagi kuchlanish.
Uur=U0 cos
Uch fazali boshqariladigan to‘g‘rilagichlar normal ishlash uchun tegishli ventellarga o‘tuvchi boshqarish impul`sini boravariga berish lozim. Tiristorni ochish uchun signal boshqarish sistemasidan beriladi.
Boshqarish sistemasining vazifasi kuydagicha:
- Impul`sning ventilni ochishga yetarli bo‘lgan tok va kuchlanish amplitudasi ta`minlash.
- Boshqarish impul`slarining tishliligini ta`minlash.
- Boshqarish impul`slarini fazolar bo‘yicha simmetrik bo‘lishini ta`minlash.
- Rostlashni keng doirada amalga oshirish.
Boshqaruvchi impul`s tiristorining ochilish burchaginigina rostlaydi.
Nazorat savollari
1. Bir yarim davrli boshqariladigan to‟g‟rilagichlarning o‟rtacha toki va kuchlanishi qanday aniqlanadi?
2. Ikki yarim davrli to‟g‟rilagichlar qanday ishlash prinsipiga ega?
3. Tiristorni ochish uchun boshqarish sistemasining vazifalarini aytib boring
