6-laboratoriya ishi: Sutni separatlash

6-laboratoriya ishi: Sutni separatlash
Qabul qilingan sut tarkibidagi yog‘ miqdoriga karab xar xil bo‘ladi. Sut o‘ta yogli, o‘rtacha yogli yoki yog‘ siz bo‘lishi mumkin. Sut tarkibidagi yog‘ miqdorini me’yorlashtirish maqsadida unga mexanik ishlov beriladi. Ya’ni sut tarkibidagi yog‘ ni ajratib olish uchun separatordan utkaziladi va bu yog sharchalarni yanada kichik zarrachalarga parchalash maqsadida gomogenizatsiyalanadi.
Separatlash-bu sutni zichligi turlicha bo‘lgan ikki yuqori yogli (qaymoq) va yog‘i past (yog‘ siz sut) fraktsiyalarga ajratish demakdir.
Sutni separatlash separator - qaymoq ajratuvchi jixozida olib boriladi. Sut 45-50⁰C xaroratda separatlanadi. Separator barabanining aylanishi natijasida xosil bo‘lgan markazdan qochma kuch ta’siri ostida sut plazmasidan yog‘lar ajralib chiqadi. Maxsus mexanizm yordamida ajratilgan qaymoq va yog‘sizlantirilgan sut separatordan chiqariladi.
Separatordagi sutning qaymoq va yog‘sizlantirilgan sutga bo‘linish sxemasi kuyidagi rasmda keltirilgan.
Bunda sut barabanning markaziy kismidan utadi va yupka katlamda likopchalar oraligidagi bushliklarga tarkaladi. Markazdan qochma kuch ta’siri ostida sutdagi yog sharchalari likopchalar yuzasida tuplanadi va barabanning xarakatlanayotgan ukiga karab yukoriga kutariladi.
Sutning og‘ irrok kismi shu kuch ta’sirida barabanning tashki kismiga itariladi. Ajratilgan kaymok barabanning ajratuvchi likopchalarning ichki kismi orkali maxsus chiqaruv teshigiga karab xarakatlanadi va teshikdan chiqarib olinadi. Yogsizlantirilgan sut esa ajratuvchi likopchalarning ichki yuzasi orasidagi bushlikdan utadi va ularda urnatilgan teshikdan chiqariladi. Yog‘sizlantirilgan sut tarkibida 0,05% yog buladi.
Sutni yog‘ sizlantirish darajasi bir qator faktorlarga boglik buladi. Bular:
1. Sutning tozaliligi va yangi bo‘lishi. Sut tarkibida mexanik chikindilar kancha kam va kislotaliligi kancha past bulsa, shuncha separator yaxshi ishlaydi. Sut tarkibida bunday chiqindilarning bulishi sutni yog‘sizlantirish darajasini pasaytiradi.
2. Yog‘ sharchalarining o‘lchami. Sut tarkibida yog‘ sharchalari qancha kup bulsa, undan shuncha kup qaymoq ajratib olinadi.
Sutdagi yog‘ sharchalarining o‘lchami juda kichik bo‘lishi kerak. Yog‘ sharchalarining ulchami 1 nm ga yakin bulsa, bunday sutdan kaymok ajratib bulmaydi.
3. Sut xarorati. Separatlash uchun optimal xarorat 45-50⁰C xisoblanadi. Xaroratning pasayishi sutdagi yog sharchalarining separatlab ajralib olish yomonlashadi. Chunki separatlanuvchi sutning kovushkokligi tez kutariladi. Natijada likopchalar orasidagi bushlikda karshilik kuchining oshishiga olib keladi. Bu esa yog‘ sharchalari xarakatiga tuskinlik qiladi va sutni yog‘ sizlantirish darajasining pasayishiga olib keladi.
4. Barabanning chastota aylanishlar soni-separator barabanining chastota aylanishlar soninig o‘zgarishi, ya’ni pasayishi sutni separatlash effekti kursatgichining kamayishiga olib keladi. Barabanning chastota aylanishi bir xilda bulishi kerak.
5. Sut takibidagi yog‘ miqdori-sut tarkibida kancha yog ko‘p bo‘lsa, separatlash natijasida shuncha ko‘p qaymoq ajratib olinadi.