6. Ички механик кучлар ва кучланганлик

4.Ички механиқ кучланганлик. Кристалл панжара энергияси.
D eformatsiyaga uchragan materialni emira oladigan kuchlanish mustahkamlik chegarasi deyiladi. Mustahkamlik chegarasi yo`l qo`yilgan kuchlanishdan necha marta katta ekanligini ko`rsatuvchi son mustahkamlik zapasi deyiladi. Turli xildagi qurilmalarni lohihalashda materiallarning mustahkamligini hisobga olish kerak. Kuchlanganlik va nisbiy uzayish orasidagi boglanishini ko`raylik. Guk qonuni bajariladigan OA qismga elastik deformatsiya mos keladi.
Agar tashqi kuch jismdagi kuchlanish elastiklik chgarasidan katta miqdorda bo`lsa, uholda kuch ta`siri to`xtatilgandan so`ng ham jism deformatsiyalanganicha qoladi.Tashqi kuch ortaversa deformatsiya ham ortadi. Kuch lanishning C nuqtaga mos keladigan qiymatida kuch ortmasa ham jism uzayaveradi.Bu hodisa materialning oquvchanligi deb ataladi. Shunday qilib, kuchlanish mustahkamlik chegarasi deb ataladigan eng katta qiymatga etganda jism emiriladi. Temperatura ko`tarilganda atomlarning energiyasi ortadi, demak ularning orasidagi masofa ham ortadi. Jismlarning temperature ortishi natijasida chiziqli o`lchamlarining va hajmining ortishi issiqlikdan kengayish deb ataladi.
Kristall panjarani buzulishi uchun sarflanadigan ish kristall panjara energiyasi deyiladi, boshqacha aytganda kristallni juda katta masofadagi ion holatiga o’tishi uchun sarflanadigan energiya. Kristall panjara energiyasi aniqlanayotgan moddaning bir moliga nisbati hisoblanadi. Bu energiya M.Born modeli yordamida hisoblanadi. Borinning modeli asosida berilgan kristall panjara qarama-qarshi ionlardan tashkil topgan bo’lib, bir-biridan r-masofada joylashgan va z₁e₀ hamda z₂e₀ absalyut zaryadga ega. Kulon qonuni asosida elektrostatik o’zaro ta’sir kuchi quydagi formula yordamida yoziladi.
F_el=- bu yerda E₀-muhitning dielektrik doimiyligi bo’lib, 0.88542*10^-11F/M ga teng, F_el-elektrolitik tortilish kuchi.