6-amaliy mashg’ulot. Deduktiv, induktiv va abduktiv xulosalash Deduktiv xulosalash masalalarini formallashtirish

Bilimlar haqida fikrlash. Sun’iy intellektning expertiza sohasiga tegishli ko’plab tizimlarida bilimlar faktlar va qoidalarga bo’linadi. Faktlar – bu expertiza sohasiga tegishli ma’lumotlardir. Masalan, qandaydit universitet xodimlari haqidahi ma’lumotlar faktlar to’plamini tashkil etadi [1, 2, 8].

Fakt 1: Jumanov – dasturlash kafedrasi professori, Prof (info, Jumanov 1)

Fakt 2: Maftuna – informatika fakul’teti talabasi, Tal (info, Maftuna 4).

Qoida 1. Agar y- x kafedraning professori va w – z fakul’tetning talabasi (x ≠ z), u holda w uchun y tashqi imtihon oluvchi bo’lishi mumkin,



To’g’ri va teskari deduktiv xulosalash. To’g’ri deduksiya tizimlari. To’g’ri deduksiya tizimlarida xulosalarni faktlar va qoidalarga qo’llab yangi bilimlar hosil qilinadi.

Algoritm o’z ishini maqsadga ekvivalent bo’lgan qandaydir bilimni hosil qilgandan keyin tugatadi. To’g’ri deduksiya tizimlarini ko’rsatish uchun yuqoridagi misolni qaraymiz [1].

Misol. Teoremani isbotlaymiz:



1) Bosqich 1: Rezolyutsiyalar usulini qo’llash uchun fakt(1) va Qoida(1)larni dizyunktlarga almashtiramiz. Belgilashlardan foydalanib, rezolyutsiyalar usuli yordamida yangi Qoida (2) ni hosil qilamiz:

Fakt(1)	Qoida(1)
Prof (dast, Jumanov1)	-̴ (Prof (x,y)) ˅-(Tal (z,w)) ˅ Teng (x,z) ˅ Imt(y,w)

Qoida(2):

2) Bosqich 2: fakt(2) va Qoida(2) lardan rezolyutsiya yordamida yangi Fakt(3)ni hosil qilamiz:

Fakt(2)	Qoida(2)
Tal(inf, Maftuna 4)	-(Tal(z,w)) ˅ Teng(dast,z) ˅ Imt(Jumanov 1,w)

Fakt(3): Imt (Jumanov 1, Maftuna 4) ∨ Teng (dast, info) = 1 (chin).

Munosabat Teng (dast, info) = ma’lumotlar bazasida aniq ko’rsatilishi kerak.

3) Bosqich 3: Maqsad(1) ga Fakt(3) mos keladi. Bundan uning tasdiqi kelib chiqadi. Xuddu shunday fakt(3) va Maqsad(1) ning inkoridan quyidagi tasdiqni keltirib chiqaramiz:

Fakt(3)	-(Maqsad(1))
Imt (Jumanov 1, Maftuna 4)	-(Imt (Jumanov 1, Maftuna 4))

To’g’ri deduksiyalash tizimi, to’g’ri deduksiya haqidagi teoremani qo’llayotgan tizim sifatida qaralsa, uni quyidagicha ifodalash mumkin: agar F₁, F_2,….,F_n; G-mantiqiy ifodalar bo’lsa, u holda G faqat va faqat shundagina F₁, F_2,… F_n ning mantiqiy xulosasi (natijasi) bo’ladi, agarda aynan yolg’on, ya’ni bajarilmovchi ifoda bo’lsa.