6. 2-мавзу: sut va gusht mahsuloti xamda uni hisobga olish usullari. Mashg‘ulotning maqsadi

1-tasvir

Qora-ola zotiga mansub Valyuta va Aida laqabli sigirlarning o‘rtacha kunlik sog‘imi bo‘yicha laktatsiya egri chizig‘i

Yosh va yuqori tirik vaznga ega bo‘lgan Valyuta laqabli sigir Aidaga nisbatan laktatsiyaning ikkinchi oyidan boshlab, ko‘p sut bera boshlagan va bu ustunlik qariyib laktatsiyaning oxirgi oyigacha saqlanib qolgan. Bu esa valyutaning laktatsiya davomida, Aidaga nisbatan yuqori sut mahsulotga ega ekanligini ko‘rsatgan.

Chorvachilik amaliyotida sigirlarni sut mahsulotini hisobga olishning ikki xil: kunlik sog‘im va nazorat sog‘im usuli keng qo‘llaniladi.

Kunlik sog‘im usuli eng aniq usul hisoblanadi. Bu usulda har bir bosh sigirdan sog‘ib olingan kunlik sut miqdori aniqlanib, maxsus jurnalga qayd qilib boriladi. Ammo bu usul ancha ko‘p yozuv va mehnat talab qiladi.

Sinov sog‘im usuli ancha oddiy bo‘lib, amaliyotda keng qo‘llaniladi. Bu usulda har bir sigirdan kunlik sog‘ib olingan sut miqdori bir oyda uch marta o‘lchanadi. Har bir nazorat sog‘im o‘rtasidagi davr 10 kunga teng bo‘lishi lozim.

Bunda har bir sog‘im natijasi 10 ga ko‘paytiriladi va jami uch nazorat sog‘im miqdorini qo‘shish bilan oylik sog‘im ko‘rsatkichi aniqlanadi.

Masalan:

1 nazorat sog‘im	5.01.2014 y. = 15,5 kg x 10= 150 kg
2 nazorat sog‘im	15.01.2014 y. = 18,8 kg x 10= 188 kg
3 nazorat sog‘im	25.01.2014 y. = 14,2 kg x 10= 142 kg
Jami 1 oylik sog‘im 480 kg

Shuni ta’kidlash lozimki, ayrim hollarda nazorat sog‘im oyda bir marta aniqlanadi. Bunda nazorat sog‘im miqdori 30 ga ko‘paytirilib, oylik sog‘im aniqlanadi. Bu usul ko‘pincha sut tovar fermalarida qo‘llaniladi. Agar, tugallanmagan laktatsiya asosida sigirning mahsuldorligi aniqlanishi lozim bo‘lsa bunday hollarda koeffitsientlardan foydalaniladi. Bu koeffitsient podaning o‘rtacha mahsuldorlik ko‘rsatkichini, tugallanmagan laktatsiyada mahsuldorligi aniqlanadigan sigirning bergan sut mahsuloti miqdoriga bo‘lish bilan aniqlanadi. Masalan, laktatsiyaning 3 oyida sigir 1600 kg sut bergan, podaning o‘rtacha mahsuldorligi 4000 kg. Shunga ko‘ra koefffitsient 4000: 1600= 2,5 ga teng bo‘ladi.

Yuqori kunlik sog‘imi bo‘yicha ham sigirning laktatsiyada beradigan sut mahsulotini taqriban aniqlash mumkin. Eng yuqori kunlik sog‘im, laktatsiyadagi to‘liq mahsuldorligining o‘rtacha 1/200 qismiga to‘g‘ri keladi. Shunga ko‘rsa eng yuqori kunlik sog‘imni 200 ga ko‘paytirib, laktatsiya davomida olinadigan sut mahsuloti aniqlanadi.

Masalan, sigirning eng yuqori kunlik sut miqdori 21 kg bo‘lsa, laktatsiyada beradigan sut mahsuloti 21 x 200 = 4200 kg atrofida bo‘ladi.Tugallanmagan laktatsiyada bergan sut mahsuloti va eng yuqori kunlik sog‘imi bo‘yicha sut mahsulotini aniqlash yosh sigirlarni bonitirovka qilishda qo‘llaniladi.

1-topshiriq. Yuqoridagi 60-61 jadvallar yordamida qizil cho‘l zotiga mansub bo‘lgan sigirlarning laktatsiya davomida bergan sut mahsuldorligini kunlik sut miqdorini, nazorat sog‘im usullari yordamida aniqlab qiyosiy baholansin. Ular o‘rtasidagi farq kilogramm va foizlarda ifodalansin.