6- Ámeliy jumıs Trubaprovodlardaǵı jergılıklı qarsılıqlar hám olardı anıqlaw usılları menen tanısıw Jumıstıń maqsetı

6- Ámeliy jumıs
Trubaprovodlardaǵı jergılıklı qarsılıqlar hám olardı anıqlaw usılları menen tanısıw
Jumıstıń maqsetı: Trubaprovodlardaǵı jergılıklı qarsılıqlar hám olardı anıqlaw usılların úyrenıw.
Ulıwma maǵlıwmatlar
Uzınlıq boylap basımdıń joǵalıp ketiwi, keri jaǵdayda olar sap formada súykelisiw basımınıń joǵalıp ketiwi dep ataladı, yaǵnıy bir tegis aǵıwı menen turaqlı kesilisgen tegis tegis trubalarda basqa joytıwlar bolmaydı. Bunday joytıwlar suyıqlıqtıń ishki súykelisiwi nátiyjesinde júzege keledi hám sol sebepli qopal trubalarda hám tegis trubalarda payda boladı. Bul joytıwlardıń úlkenligi baylanıslılıq penen ańlatıladı,
∆h_тр=ξ_тр˟v²/2g
Bul jerde ξ-trubaprovodlardaǵı jergılıklı qarsılıqlar koefficentı
uzınlıq boylap súykelisiw sebepli tartıw koefficiyenti qollaniladı. Turaqlı diametrdegi truba liniyasidaǵi suyıqlıqtıń bir tegis háreketi menen dúziledı bul tartıw koefficiyenti tuwrıdan-tuwrı uzınlıqqa hám trubaniń diametrine teris proportsional bolıp tabıladı (keri jaǵdayda ol súykelisiw joytıw koefficiyenti yamasa tartıw koefficiyenti dep ataladı). Bul sóz dizbeginen kórinip turıptı, olda, l dıń ma`nisi uzınlıǵı onıń diametrine teń bolǵan domalaq trubaning kesimi súykelisiw koefficiyenti ekenlıgın túsınıw múmkın. Qarsılıq koefficiyenti ushın aqırǵı ańlatpanı esapqa alǵan halda, uzınlıq boylap basım joǵatılıwı ańlatıladı Darsi formulası.
∆h=λ˟l/d˟v²/2g
Bunda Shlangi súykelisiw koefficiyentin anıqlaw formulası
l koefficiyentiniń fizikalıq mánisin anıqlaw ushın uzınlıqtaǵı suyıqlıq kólemin kórip shıǵamız l bir trubada bir tegis háreketlenedi d tezlik penen. Basım kúshleri bul kólemge tásir etedi. P 1 hám P 2, hám P 1 > P 2 hám truba diywalındaǵı súykelisiw kernewine qaray belgilenetuǵın kórip shıǵılǵan kólemniń súykelisiw kúshleri t_o. Kórsetilgen kúshler tásirinde bir tegis háreketleniw shárti tómendegi teńlik bolıp tabıladı:
∆p_тр= λ˟l/d˟v²/2˟ƿ
Bul muǵdardı kórılıp atırǵan kólemge tásır qılıwshı kúshler teńlemesıne almastıramız,
π˟d²/4˟λ˟l/d˟v²/2˟ƿ-π˟d˟l˟τ₀=0
alınǵan esaplawdan sonday juwmaq kelıp shıǵadı gidravlikalıq súykelısıw koefficientı truba diywalındaǵı súykelısıw kúshlerıniń ortasha aǵım tezlıgınen esaplanǵan gidrodinamik basımǵa qatnası menen birdey muǵdar bolip esaplanadı. Joqarıda alınǵan formulalar laminar hám turbulent aǵımlar ushın qollanıladı.
Qattı trubalarda suyıqlıq aǵımı
Qattı trubalarda suyıqlıq aǵımın úyreniw derlik pútkilley eksperimental izertlewlerge tiykarlanǵan. Olardıń nátiyjelerine qaray, uqsas sharayatlarda energiya joytıwların anıqlaw ushın paydalanilatuǵın baylanıslılıq hám esaplaw formulaları qollanıladı. Basım joǵalıp ketiwin anıqlawdıń tiykarǵı formulası bul Darsi formulası. Ayırmashılıǵı tek súykelisiw joytıw koefficiyentinde. Tegis trubalarda turbulent aǵıslardan ayrıqsha bolıp esaplanıw, súykelisiw koefficiyenti Reynolds sanı Re tárepinen tolıq anıqlanadı.
Bul halda súykelisiw joytıwlarınıń koefficiyenti funktsiya menen xarakterlenedi. Bul ǵárezlilik suyıqlıq aǵımındaǵı tolıq qopallılıq laminar tómengı qatlam menen qatnasında kórinetuǵın boladı (1 -súwret).

1 -súwret - suyıqlıq aǵımınıń sxemaları

Trubalardı klassifikasiyalawdaa tiyisli sizılma .Bularǵa misal etip , nasoslardıń soriw trubasin , benzobakdan karbyuratorǵa benzin ótkerıwshi trubanı avtotraktor hám basqa apparatlar dvigatelariniń may ótkeriwshi trubaların , gidroberılıslerdegi tutastirıwshi trubalar hám tagı basqalardı keltiriw múmkin . Sonshelı uzaq aralıqqa sozilǵan hám gidravlik qarsılıqlarda kompleksinde tiykarǵı bólekti súykelisiw qarsılıǵı shólkemlestirgen trubalar uzın trubalar dep ataladi . Bunday trubalarda jergilikli qarsılıqlar bólek esaplanbaydı hám súykelisiw qarsılıgınıń 5-10 % ine teń dep qabil etiledi . Bularǵa vodoprovod trubaları , neft hám gazlardı tarqatıwshi trubalar hám basqalar misal boladı . Trubalar islew sxemasına qaray eki túrge bólinedi ápiwayı hám quramalı trubalar . Ápiwayı trubalar hesh qanday tarmaqlarǵa iye bolmaǵan trubalar bolip tabıladı . Quramalı trubalar bolsa bir nesha tarmaqlarǵa iye bolǵan trubalar bolip tabıladı . Bunnan tısqarı , trubalar tupik hám jabıq trubalarga ajraladi . Bir jóneliste suyıqlıq aǵatuǵın trubalar tupik trubalar dep ataladı . Suyıqlıqtıń qandayda bir hám odan artıq jónelis boyisha beriw múmkin bolgan trubalar jabıq trubalar dep ataladı . Jabiq trubalar ısenımli bolıp , oniń ayırım bólimleri buzilip , ońlaw dawamında da suw támiynatı toqtamaydi .

Joqarida aytilǵanlardan tısqarı tranzit sarpli trubalar da ámeldegi bolip , olarda suyıqlıq jol boyinsha ózgermey qalıwı yamasa tegis bólistirilip bariwi mumkin . Áwele ózgermeytuǵin diametrli ápiwayı truba alamız . Bunday truba izbe - iz jaylasqan bir qansha tuwri truba bóleklerinen shólkemlesken dep qaraw múmkin .
Sifon truba . Bir bólegi suyıqlıq menen támiyinleytuǵin idistan joqarida jaylasqan ápiwayı truba sifon truba dep ataladı. Sifondi ápıwayilastırıw eki ( támiyinleytuǵın hám qabil etiwshi ) idislardı tutastirıwshi .Ol kórinistegi truba retinde súwretlew múmkin . Bul halda oniń iyilgen bólegi idislardaǵı suyıqlı ústinen H bálentlikde bolip , ondaǵı suyıqlıq idisdaǵı suyıqlıqlar ústiniń ayırmashılıǵı H esabına aǵıp turadi . Soni aytıw kerek , suyıqlıq sifonda aldın birinshi idis júzesinen H biyiklikke kóterilip , keyininen ekinshi idisqa túsedi . Bunday trubanıń ayriqsha ózgesheligi sonda , ol jagdayda basım kóterilıwshı bóleginde de , tómenge túsıwshi bólegınde de atmosfera basımınan tómen bolip tabıladı . Sifon trubalardan tiykarınan neft ónimlerin cisternalardan quyip alıw , suw sıyımlılıqların bosatiw, dóńis jerlerde vodoprovod ótkeriw hám taǵı basqalardan paydalanıladı. Sifon ısley baslawı ushın aldın onı suyıqlıq penen toltırıw kerek. Eger sifon bekkemlengen metall trubadan ibarat bolsa, oniń joqarı noqatında hawanı sorıp alıw ushın arnawlı súmek ornatiladı.

Hawanı nasoslar yamasa ejektorlar járdemınde sorıp alıw múmkin. Sifonlardı esaplaw basqa trubalardı esaplawdan parq etpeydı. Ápiwayı trubanı gidravlik esaplaw. Bunday trubalardı esaplawdan aldın eskertip ótemiz, uzın bolǵan trubada jergilikli qarsılıqlardaǵı joǵaıǵan dem uzınlıq boyınsha joǵalǵan waqıttan talay kishi bolǵanı ushın esapqa alınbaydı.
Suyıqlıqtıń juqa diywaldaǵı tesikten ózgermeytuǵin basımda aǵıwı Texnikada júdá kóp jaǵdaylarda suyıqlıqlardıń tar hám kelte nayshalardan hám de tesiklerden aǵıw halların ushiratıw múmkin . Bul jaǵdaydiń ózine tán qásiyeti sonnan ibarat, qandayda bir úlken idisdaǵı suyıqlıqlardıń potentsial energiyası tesikten shiǵiwda aǵımshaniń kinetik energiyasına aylanadı . Álbette bul halda energiyanıń bir bólegi qarsılıqlardı jeńiwge sarp etiw boladi. Bunday waqıyanı gidroberılıslerde maylardıń gidrosilindrlardan basım astında aǵip shiǵiwi, janar maydıń janiw kamerasına aǵip ótiw ham taǵı basqalarda ushiratiw múmkin . Qandayda bir úlken idisda suyıqlıq pl basım astında saqlanıp atırǵan bolip, diametri idis ólshemlerine qaraǵanda júdá kishi bolǵan tesik kishi tesik dep ataladı . Juqa diywal dep aǵıp atırǵan suyıqlıq tesiktiń tek ishki qırına tiyip , onin qaptal sırtına tiymegen halǵa aytiladi . Bul halda suyıqlıq bóleksheleri tesik átirapındaǵı kólemnen sırtına qaray háreket etedi hám tesikke jaqinlasqan tárepke tezlesıp baradı . Usınıń menen birge suyiqliqtiń aǵıp atırǵan bólekshelerdiń barlıǵı ushin birdey sharayat bolip, olar tegis trayektoriya boyinsha háreket etedi hám tesik qırında idis diywalınan ajraladi Endigi aǵıw dawamında aǵımshaniń kesimi bir az tarayadi hám cilindrik forma qabıl etedi.
Bekkemlew ushın sorawlar
1.Trubalardiń ıslew principine kóre túrlerı qanday?
2. Trubalardiń klassifikaciyasına missal etıp nelerdı kiritiwimiz múmkin?
3. Suyıqlıqlarda basımniń joǵalıw koefficientı dep nege aytamiz?