6- ma’ruza. Kraxmal va glikogen. Kraxmal biosintezi. Fotosintezning kalvin sxemasi

2 molekula fosfat kislota qoldiqlariqand (glyukoza) 
molekulasi bilan hosil qilgan birikmalari nukliozid 2 fosfat qand deyiladi (NDFK). 
Bu birikmalar oddiy qandlar sintezida ishtirok etadi.
Masalan, uridindifosfatglyukoza (UDFG), unayotgan loviya, bug‘doy, makkajo‘hori,
no‘xot urug‘ida va kartoshka poyasida 
saxarozosintetaza 
fermenti ishtirokida fruktozaning 
saxarozaga aylanishini ta’minlaydi: 
 UDFG + fruktoza ---
→
UDF + saxaroza
Shakarqamish yaproqlarida, bug‘doy murtaklarida aniqlangan sa xarozofosfatsintetaza 
fermenti ishtirokida UDFG va fruktozo-6-fosfatdan saxarozaning fosforli birikmasi hosil bo‘ladi: 
UDFG + fruktozo-6-fosfat ---
→
UDF + saxaroza-6-fosfat 
Shunday 
qilib, 
NDFK 
o‘simliklarda saxarozaning o‘zgarishi reaksiyalarida 
transglikozillash
reaksiyalarida ishtirok etadi.
Fotosintez jarayoni. Fotosintez jarayonining o‘rganish

---

Tabiatdagi barcha tirik organizmlarning hayotiy jarayonlari dinamik ravishda energiya 
bilan taminlanishga asoslangan. Bu energiyaning yagona manbasi quyosh energiyasi 
bo‘lib,organizmlar uni to‘g‘ridan to‘g‘ri emas, balki erkin kimyoviy energiya holatidagina 
o‘zlashtirish qobiliyatiga egalar. Bu organik moddalar tarkibidagi kimyoviy bog‘lar energiyasidir. 
Uni faqat yashil o‘simliklar va qisman avtotrof mikroorganizmlargina hosil qilishi mumkin. Yashil 
o‘simliklar tanasida quyosh nuri tasirida anorganik moddalardan (CO
2
va H
2
O) organik 
moddalarning hosil bo‘lishiga fotosintez deyiladi. Fotosintez er yuzida quyosh eneriyasini 
kimyoviy energiyaga aylantiruvchi yagona jarayondir. Hosil bo‘lgan organik moddalar jamiki 
organizmlar uchun energiya manbai, umuman hayot asosini tashkil etadi. SHu bilan birga, 
fotosintez tabiatdagi kislorodning ham yagona manbayidir. Fotosintez jarayonini quyidagi 
sxematik tenglama bilan ifodalash mumkin: 
Yorug‘lik
6CO
2
+12H
2
O=C
6
H
12
O
6
+6H
2
O+6O
2
; 
xlorofill
Yashil o‘simliklarning hayoti o‘zluksiz ravishda organik moddalar to‘plash va tabiatga 
molekular kislorod ajratish bilan xarakterlanadi. SHuning uchun ham tabiatdagi boshqa 
organizmlarning, jumladan, hayvonlar va odamlarning hayoti o‘simliklarda bo‘ladigan 
fotosintezga bog‘liq. Chunki bu organizmlar organik moddalarni tayyor holda faqato‘simliklar 
orqali oladilar. Fotosintezni o‘rganish bo‘yicha birinchi tajribani ingliz kimyogari Dj. Pristli 1771-
yilda o‘tkazdi. U sham yondirilishi yoki sichqonning nafas olishi natijasida havosi ”buzilgan” 
shisha qalpoq ostiga yashil yalpiz shoxchasini qo‘ygan va bir necha kundan keyin unda havo 
yaxshilanganini aniqlagan. ya’ni yalpiz saqlangan qalpoq ostida sham uzoq muddat uchmasdan 
yongan, sichqon esa yashagan. Fransuz agroximigi J. B. Bussengo 1840-yilda fotosintez sohasida 
qilingan ishlar natijalarini har tomonlama tekshirib ko‘rdi va Sossyurning xulosalarini tasdiqladi, 
ilk bor fotosintezning sxematik tenglamasini tuzdi: 
Yorug‘lik 
6CO
2
+12H
2
O= C
6
H
12
O
6
6H
2
O + 6O
2
;
Xlorofill 
Yorug‘likning fotosintez jarayonidagi rolini aniqlash masalasi bilan shuningdek amerikalik 
fizik D. U. Dreper, keyinchalik Y. Saks va V. Pfefferlar shugullandilar. Ular fotosintez jarayoni 
yorug‘lik spektrining sariq nurlarida eng yaxshi sodir bo‘ladi, degan xulosaga keldilar. Lekin 
1875-yilda yirik fiziolog olim K. A. Timiryazev bu xulosa xato ekanligini aniqladi.