5А320401- kimyoviy texnologiya (ishlab chiqarish turlari bo’yicha) magistratura talabalari uchun

10.4. Yevropa tashkilotlarida tovarlarni sifatini tahlil qilish
Bozor iqtisodiyoti sharoitida har qanday tovarni bozordagi talabi va taklifiga binoan unga baho beriladi. Bozor talabiga javob bermasa, bu tovarlarni xalq xo’jaligida ishlab chiqarilmaydi. Shuning uchun hamma tovarlar standart talabiga javob berishi kerak. Shundan keyin ular ma’lum iste’mol qiymatiga ega bo’ladilar. Tovar iste’mol qiymatiga ega bulmasa, nostandart, yaroqsiz mahsulot bo’ladi. GOST 15 467-79 ( mahsulotni sifat ko’rsatkichini boshqarish) asosiy terminlar va ularni mohiyati shu standart ko’rsatkichida. Har qanday mahsulot ma’lum iste’mol qiymatiga ega bo’ladi. Standart talablariga ko’ra navi, turi va boshqa biologik xususiyatiga qarab faqat iste’moliga mo’ljallangan qismiga standart talablar qo’yilib asosiy turlarga guruhlanib, bu asosiy talablarni chegaralanishi bu tovarlarni o’stiriladigan region, iqlim sharoitiga bog’liqligi ko’zda tutilgan bo’ladi. Bu ko’rsatkichlarni differsnsasiya uchun Standart ko’rsatkichlariga loiq bo’lgan har qanday mahsulot uni ishlab chiqarishga ularni sifatiga iste’mol ko’rsatkichlarini mahsulot qiymatiga qarab quyidagi guruhlarga bulinadi:

• 
  ishlab chiqarish tovarlar standart talabga to’lik javob beradi. Bu mahsulotlarni iste’mol ko’rsatmalari yuqori baholanadi;
  
• 
  ishlab chiqarilgan tovarlar ba’zi bir ko’rsatkichlar bilan standart talablarga javob bermaydi. Ularni ishlab chiqaruvchilar kamchiliklarini to’g’rilash imkoniyatiga ega bo’lsa, sifat ko’rsatkichlar tekshirilib, bu tovarlarni iste’mol qilsa bo’ladigan bo’lsa, sotishga ruhsat beriladi;
  
• 
  mutlaqo standart talablariga javob bermaydi va bu tovarlar iste’molga yaramaydi.
  

Texnikaviy qo’mitalari va tarmoq sekstiyalari EDK to’liq huquqli vakillaridan tashkil topadi. Ular o’z navbatida EDKning a’zo mamlakatlarining milliy tajribalarga suyanadi va xalqaro miqiyosda mahsulotning sifatini ta’minlaydigan tashkilotlarning hujjatlaridan foydalanadi.

ISO va MEK ishlab chiqqan xalqaro qoidalarga asosan laboratoriyalarni akkreditlashdan maqsad sinov laboratoriyalarni aniq sinovlar yoki aniq tur sinovlari o’tkazishga huquq berishdan iborat. Akkreditlangan sinovlar tushunchasi mahsulotni sertifikatlashtirish faoliyati bilan bog’langandir. ILAK birinchi marta 1977 yili Kopengagenda chiqarilgan. ILAKning yaratilishidan ko’zda tutilgan maqsad-sinov labarotoriyalarining akkreditlash milliy tizimlarini o’zaro tan olish bilan amaldagi xalqaro bitimlardagi ma’lumotlarni, mahsulotni sinish natijalarini va boshqa mahsulot sifat haqidagi ma’lumotlarni umumlashtirishga harakat qilish. 1980yilda chaqirilgan ILAKning konferensiyasi milliy tizimlarining o’zaro tan olish bo’yicha amaldagi ikkita va ko’p tomonlama bitimlar haqida ma’ruza tayyorlashga qaror qabul qilindi.

Ish jarayonida ikki xil xalqaro bitimlar borligi namoyon bo’ldi:

1. 
   Laborotoriyalarni akkreditlamasdan sinov natijalarini va sertifikat bayonnomalarini o’zaro tan olish bitimi;
   
2. 
   Sinov laborotoriyalarining akkreditlash milliy tizimlarini o’zaro tan olish bitimi.
   

Shu masalalar bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqildi va ularning natijalariga ko’ra shunday bitimlar zarurligi qayd qilindi. Laborotoriyalarning akkreditlash masalalari hozirgi kunda aktual bo’lib, ular bilan bog’liq bo’lgan materiallar sistemasi ravishda chop etilishi zaruriyati tug’ildi.

Tovarlarga bir necha raqamdan iborat bo’lgan hamma tovarlarga 10 raqamli kodlar berilgan. Tovarlarning turkumlash tartibiga asosan kodlash bir necha bosqichdan iborat:

1-bosqich. 2-ta raqamdan, qolganlari bittadan raqamdan ifodalanadi. Kodlashning dastlabki 5-ta bosqichi turkumlash qismi, qolgan qismi assartimenti deyiladi. Tovarning barcha sifat shartlari qismini o’z ichiga qamrab olgan kodlar-elemeltlar mamlakatlar yordamida qanday xususiyatni ega ekanligi, iste’molga etkazib berish tezligi, sotuvda qay paytda imkoniyat yaratilgan erdan beradi. Bu ma’lumotlar sanoatga shartnomalar ilmiy ravishda tuzishga sharoit yaratib beradi. Buning yordamida tovarlarni sotish tezligini o’rganish uchun ularning yiriklariga quyidagi raqamlar koddagi raqamlar quyidagi keltirilgan hollarda sertifikat bekor qilinishi mumkin:

• 
  agar mahsulot (buyum, mol)ning tarkibiga yoki uni ishlab chiqarish texnologiyasiga o’zgartirishlar kiritilsa, bu esa o’z navbatida, sertifikatlashtirish bo’yicha qilinayotgan tekshiruvda uning tavsiflariga o’zgarishlar olib kelsa hamda shu mahsulot namunalarining sinovlari qo’shimcha bayonnomadagi standart talablariga mosligi tasdiqlanmasa ishlab chiqarish texnologiyasining buzilishi va korxona tayyorlovchi mahsulotning sifati pasaysa yoki material bilan ta’minlovchi tomonidan komplektlash detallari, yig’im qismiga tegishli standartlar talablarini buzilishiga olib kelsa;
  
• 
  Sertifikatlashtirish natijalari, tizim idorasi tomonidan sertifikatlashtirish ishlari to’g’risidagi ma’lumotlarni har doim shop etilishi lozim.
  

Bu ma’lumotlar quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• 
  sertifikatlashtirilgan mahsulot ro’yxati;
  
• 
  akkreditlangan sinov tashkilotlarining ro’yxati attestatlangan korxonalardagi sertifikatlashtirilgan mahsulot ro’yxati;
  
• 
  sertifikatlashtirish hujjatlarining ro’yxati.
  

Bu ro’yhatlarni sertifikatlashtirish milliy idorasi bo’yicha qilinadigan ishlarda qatnashuvchi vazirliklarga yuboriladi. Sertifikatlashtirishda qatnashuvchi hamda idoralar, tashkilotlar tomonidan bajariladigan ishlarni ko’z oldimizga keltirish uchun tarafidan sertifikatlashtirish tizimini umumlashgan tashkiliy tuzilish keltirilgan. Har bir sertifikatlashtirish tizimi o’zining sertifikatlashtirish idorasiga ega bo’lib, u hamma tashkiliy va rahbariy vazifalarini amalga oshiradi.