5A140 501-Kimyo (fan yo‘nalishlari bo‘yicha) mutaxassisligi Qodirova Gullolaxon Adhamovnaning yurak kasalliklarini davolashda ishlatiladigan dorivor o‘simliklar tarkibidagi kaliy va magniy miqdorini tadqiq qilish

Oʻsimlik shiralari - oʻsimliklarning ayrim qismlariga tasodifiy zarar etkazish natijasida hosil boʻlgan halqoblardir. Ular qattiqlashgandan keyin daraxt tanasi yoki butalar yuzasida yigʻiladi. Oʻsimlik shiralari issiq iqlim oʻsimliklariga xos boʻlib, ular himoya roʻlini oʻynaydi. Ular uzoq vaqtdan beri an’anaviy arab va Evropa tibbiyotida qoʻllanilgan.
Hozirgi vaqtda dori vositalari ishlab chiqarishda, shuningdek oziq-ovqat, toʻqimachilik, poligrafiya sanoatida qoʻllaniladi.
Qatronlar – kimyoviy tuzilishiga koʻra efir moylariga oʻxshaydi va oʻsimliklarda esa koʻpincha ular bilan birga uchraydi. Qatronlar, shuningdek, ularning navlari – balzamlar – teginish uchun yopishqoq, oʻziga xos hidli zich suyuqliklardir. Qatronlar oʻsimliklarda maxsus tuzilmalarda toʻplanadi va qobiq va yogʻochga tabiiy yoki sun’iy zarar etkazish paytida ham ajraladi. Tropik turlar, ayniqsa, qatronlar va balzamlarga boy, ammo ular juda koʻp miqdorda ignabargli oʻsimliklarda (qaragʻay, archa), kurtaklarda (qayin,terak), Sénna alexandrína barglari, Hypéricum perforátum oʻtlarida, Juníperus commúnis mevalarida uchraydi va qatronlarning boshqa dorivor xususiyatlari quyidagilardir: aniq bakteritsid va chirishga qarshi ta’sir, mahalliy tirnash xususiyati beruvchi ta’sir hisoblanadi. Tibbiy amaliyotda plasterlar, damlamalarni tayyorlash uchun ishlatiladi va ba’zan ichkarida laksatif (podofillin) sifatida ishlatiladi. Qaragʻay qatroni “kleol” yarani davolovchi plastirning bir qismidir.
Efir moylari – organik birikmalarning turli sinflariga mansub uchuvchan moddalar aralashmasi boʻlib, asosan terpenoidlardan iborat. Moysimon shakl va xarakterli hidga ega. Efir moylari oʻsimlik dunyosida juda keng tarqalgan, tabiatda jami 2000 tagacha efir moyli oʻsimliklar ma’lumdir. Valeriána officinális, Artemísia absínthium, Thymus serpyllum, Pínus sylvéstris kabi oʻsimliklar keng tarqalgan boʻlib, uzoq vaqtdan beri dorivor oʻsimlik sifatida ishlatilgan. Efir moylari oʻsimliklarning barcha organlarida maxsus shakllanishlarda toʻplanadi: bezlar, idishlar, lekin gullar (Rosa odorata, Matricaria chamomilla), barglar (Mentha piperita, Eucalýptus angustissima,), oʻtlar (Origanum vulgare, Artemísia absínthium), mevalar (Foenículum vulgáre, Pimpinélla anísum), ildiz va ildizpoyalari(Ácorus cálamus, Valeriána officinális), ayniqsa ularga boy. Har xil terpenoidlarning aralashmalari va terpenga oʻxshash moddalar va ularning hosilalari boʻlish bilan birga efir moylari keng farmakologik ta’sirga ega: yalligʻlanishga qarshi, mikroblarga qarshi, antivirus va antigelmint vositalar sifatida ishlatiladi, bundan tashqari ular yurak-qon tomir tizimi va markaziy asab tizimining faoliyatiga aniq ta’sir qiladi, ogohlantiruvchi, tinchlantiruvchi va ogʻriq qoldiruvchi xususiyatlarga ega, qon bosimini pasaytiradi, miya va yurak tomirlarni kengaytiradi. Ular balgʻam koʻchiruvchi, tinchlantiruvchi ta’sirga ega, nafasni qoʻzgʻatadi va oshqozon-ichak trakti faoliyatini yaxshilaydi, ishtahani ragʻbatlantiradi. Ba’zi efir moylari yurak-qon tomir tizimining faoliyatiga sezilarli ta’sir koʻrsatadi, qon tomirlarini kengaytiradi.
Ular azaldan dori vositalarining (masalan, yalpiz, atirgul, efir moylari) ta’mi va hidini yaxshilaydigan va oʻzgartiruvchi vositalar sifatida tanilgan va oziq-ovqat va parfyumeriya sanoatida keng qoʻllaniladi. Havodagi kislorod va namlik ta’sirida efir moylarining tarkibi oʻzgarishi mumkin – moylarning alohida komponentlari oksidlanadi, ular hidini yoʻqotadi, chunki efir moylari qatronlanadi. Nur, shuningdek, yogʻlarning rangi va ularning tarkibi oʻzgarishiga olib keladi. Shu munosabat bilan tarkibida efir moylari boʻlgan oʻsimliklardan dorivor shakllarni yigʻish, qayta ishlash, quritish, saqlash va tayyorlash qoidalariga qat’iy rioya qilish kerak.