5-tajriba ishi “tiristorli to‘G‘rilagich o‘zgarmas tok motori” sistemasini tadqiq etish

---

5-TAJRIBA ISHI 
 
“TIRISTORLI TO‘G‘RILAGICH O‘ZGARMAS TOK MOTORI” 
SISTEMASINI TADQIQ ETISH 
 
Ishning maqsadi
:
Tiristorli elektr yuritma «Tiristorli to‘g‘rilagich – 
o‘zgarmas tok motori» sistemasini o‘rganishdan iborat
. 
 
1.Sistemaning ishlashi bilan tanishish 
 
O‘zgarmas tok motorining (O‘TM) tezligini o‘zgarishi uchun uning 
yakordagi kuchlanishini o‘zgartirish talab qilinadi. Quchlanishni o‘zgartirish uchun 
xar-xil qurilmalar: EMK, generator, yarim o‘tkazgichli to‘g‘rilagichlar ishlatilishi 
mumkin. 
Hozirgi paytlarda tiristorli to‘g‘rilagichlar sanoatda keng qo‘llaniladi. 
Tiristorli elektr yuritmaning prinsipial sxemalari 4.1,4.2-rasmlarda 
ko‘rsatilgan. 1-rasmda: Tr – uch fazali transformator, T1, T2, T3 – tiristorlar Fr -
faza rostlagich, BS – tiristorlarni boshqaruvchi qurilma, TM – tok manbai, SE – 
solishtirish elementi, M – motor, G – generator, TG – taxogenerator, QCH – 
qo‘zg‘atuvchi chulg‘am, Pr – saqlagich, 1R, 2R – uzgichlar, R – generator 
yuklama qarshiligi.
2-rasmda boshqaruv sistemasi BS ning uch kanalli prinsipial sxemasi 
keltirilgan. 
3,4-rasmlarda boshqaruv sxema BS ning ishlashini ko‘rsatuvchi grafiklar 
berilgan. 
O‘zgaruvchan tok manbaidan uch fazali А, В, С kuchlanish 
transformatorning birinchi tomonidagi chulg‘amlariga beriladi. 
Transformatorning ikkinchi tomonidagi chulg‘amlari tiristorlarga ulangan. 
Tiristorlar uch fazali kuchlanishni to‘g‘rilab motorning yakor zanjiriga beradi. 
Yakordagi to‘g‘rilangan kuchlanishni rostlash uchun tiristorlar o‘z navbatida 
boshqaruv sxema BS dan boshqariladi. Tiristorning ochilish momenti (vaqti) BS 
dan keladigan impuls - signallarning ketma-ketligi va fazaga bog‘liq. Tiristorning 
ochilish vaqtini 

-burchak bilan belgilanadi. Boshqaruv burchak 

ni rostlash 
uchun BS ga beriladigan uch fazali kuchlanishning fazalari FR orqali o‘zgartiriladi. 
Tiristorlarni boshqarishning bu usuli "gorizontal usul" deb ataladi. Bu usulning 
ishlash grafiklari 3-rasmda ko‘rsatilgan. 
Tiristorlarni boshqarishning ikkinchi usuli "vertikal" usul deb ataladi. Bunda 
sinusoidal yoki arrasimon o‘zgaruvchan kuchlanish o‘zgarmas tok kuchlanishi 
bilan taqqoslanib boshqaruv burchagi rostlanadi. Bu usulning ishlash grafiklari 4-
rasmda berilgan. BS uchta bir xil blokdan iborat bo‘lib, faza bo‘yicha farq qiladi. 

---

Boshqaruv vaqtida uchta blokdan chiqadigan impuls toklar bir xil burchaklarga 
suriladi hamda tiristorlar bir xil ochilishiga imkon yaratadi. 
SE 
A
L
T
1
T
2
T
3
Пр
QCH 
M 
A
R
V
ТГ
Г
QCH 
П
+
+
+
-
-
-
BS 
ТМ
FR 
C
B
A
Тр-р