5-sinf toshkent – 2020 Umumiy o‘rta ta'lim maktablarining 5-sinf darsligi bo‘yicha o‘quv-metodik qo‘llanma «nashriyot uyi tasvir»

3-dars. AXBOROT VA RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR
Ta’limiy maqsad
Dars
3

---

37
5-SINF DARSLIGI BO‘YICHA 
O‘QUV-METODIK QO‘LLANMA
Kasbiy maqsad (motivatsiya).
 Informatika va axborot texnologiyalari sohasiga yo‘naltirilgan kasblarda 
“Informatika va axborot texnologiyalari” fanining o‘rni va vazifalari haqida ma’lumot berish.
Kognitiv maqsad (rivojlantiruvchi).
 Rivojlanib borayotgan axborot texnologiyalari yo‘nalishini yangi 
ma’lumotlar bilan boyitish. 
I. Tashkiliy qism
Salomlashish, davomatni aniqlash, uy vazifasini tekshirish
Darsning turi
ilmiy-nazariy
O‘qitishning usul va 
texnologiyalari
“O‘yla, izla, top!”, “Case-study” usullari
O‘qitishning shakllari
sinf bilan, yakka tartibda, qatorlar bilan ishlash
AKT va interfaol vositalar
 
o kompyuter
 
o elektron doska
 
o smart doska
 
o proyektor
 
o televizor
 
o kolonkalar
Ko‘rgazmali qurollar va 
o‘qitish vositalari
 
o darslik
 
o taqdimot
 
o video
 
o rasmlar
 
o plakatlar
 
o tarqatma kartochka-vazifalar
 
o amaliy vazifalar 
 
o laboratoriya vazifalari
 
o test varaqalari
 
o so‘rovnoma
II. Motivatsiya
Kim tez va katta hajmdagi axborotlarni saqlay oladi, 
kompyutermi yoki inson?
III. Yangi tushunchalar
Axborot, inson retseptorlari, axborot turlari, axborot manbalari, 
axborot sifatlari, axborotli jarayonlar, axborot texnologiyalari.
Darsning texnologik xaritasi va ssenariysi
Qo‘llaniladigan resurslar
T
arqatma 
vazifalar
Taqdimot
Videodars
Audiodars
Internet-resurs
3-mavzu.pptx
3-mavzu.avi
3-mavzu.mp3 
http:\www.dr.rtm.uz.
Yangi mavzu 
O‘qituvchi: Bolalar! Doskada yozilgan har bir atama haqida nimalarni bilasiz? Bu so‘zlarning 
informatika va axborot texnologiyalari faniga qanday aloqasi bor?
O‘quvchilar atamalarga tavsif beradi. So‘ngra o‘quvchilarga shu mavzu bo‘yicha video va slaydlar 
ko‘rsatiladi. Namoyish tugaganidan keyin o‘qituvchi o‘quvchilarga “Kimlar atamalarni to‘g‘ri 
tavsiflab bergan edi?” deya savol beradi va o‘quvchilar javobi tinglanadi. To‘g‘ri javob bergan va faol 
qatnashgan o‘quvchilar baholanadi.
4
Axborotni qayta ishlash va 
axborot ustidagi amallar
Axborotlar ustida nafaqat inson, balki kompyuterlar ham 
turli amallar bajara olishini tushunish.
5
Axborotni saqlovchi 
vositalar
Axborotlarni kompyuterning tashqi xotiralarida saqlash 
imkoni, axborot hajmi haqida ma’lumotga ega bo‘lish.

---

38
Daftarga yozib oling!
Demak, 
axborot
 bu – inson sezgi organlari orqali atrof-muhitdan qabul qilingan turli ma’lumotlar 
ekan. Kim yoki nima haqidagi ma’lumotlar ham axborot hisoblanadi.
Axborotning turlari:
 matn, rasm, ovoz, musiqa, nur, ranglar, to‘lqinlar, DNK va signallar.
Axborot manbalari:
 xabarlar shaklidagi axborot, bilim shaklidagi axborot, radio va video shaklidagi 
axborot, gazeta va jurnallar shaklidagi axborot, internet-saytlari shaklidagi axborot, mobil ilovalar 
shaklidagi axborotlar.
Axborot sifatlari:
 aniq, tushunarli, ishonchli, dolzarb, foydali. 
Axborotli jarayonlar:
 izlash, to‘plash, saqlash, qayta ishlash, uzatish, nusxa olish, bloklash, 
maxfiylashtirish, chop etish.
Mustaqil ish 
O‘quvchilar darslikdan yuqorida yozilgan asosiy tushuncha va atamalarni topib, daftarga ko‘chirib 
oladilar. (“O‘yla, izla, top!”)
O‘zingizni sinab ko‘ring
“Case usuli”ni qo‘llash orqali inson va texnika orasida axborotli jarayonlarning o‘xshashlik darajasi 
aniqlanadi va jadval to‘ldiriladi. 
O‘quvchilar  2  guruhga  bo‘linadi  va  jadvalni  to‘ldiradilar.  So‘ngra  oldilariga  qo‘yilgan  masalaning 
yechimini  tavsiflab  beradi  (2–3-ustunda  yozilgan  javoblar  o‘qituvchi  uchun),  o‘quvchilarga  2  ta 
ustundagi javoblar yozilmagan jadval chop etiladi va tarqatma material sifatida beriladi.
Axborotli jarayonlar
Tabiat, inson
Texnika, kompyuterlar
Qabul qilish, olish
Retseptorlar, qo‘l 
harakatlari, belgilar
Kiritish qurilmalari: klaviatura, 
skaner, kamera, mikrofon…
Qayta ishlash
Miya, fikrlash, hisoblash
Protsessor
Saqlash
Xotira, kitob, jurnal
Elektron xotira vositalari
Uzatish
Qo‘l harakatlari, mimika, 
signallar, til
Chiqarish qurilmalari: monitor, 
printer, kolonka
16-betdagi savol va topshiriqlarni og‘zaki, uy vazifasini yozma ravishda bajarib kelish.
Uy vazifasi
Dars
3

---

39
5-SINF DARSLIGI BO‘YICHA