7. Milliy va iqtisodiy xavfsizlik tushunchalarining qanday uxshash va farqli jixatlari bor?
Iqtisodiy xavfsizlik - mamlakat, hudud, firma, kompaniyaning iqtisodiy inqirozga uchrash xavfidan himoya qilish boʻyicha koʻradigan chora-tadbirlari majmui. Rivojlangan mamlakatlarda I.x.ni taʼminlash maqsadlarida yirik firma, kompaniyalarda maxsus xizmatlar tashkil qilinadi. Ular bozorlarni oʻrganish, talab va taklifni prognozlash, ilmiy-texni-ka taraqqiyotini kuzatish va b. ishlarni bajaradilar (qarang Marketing). I.h.ni taʼminlashda mahsulot turini munta-zam yangilab turish, raqobatdor mahsulotlarni i. ch., harajatlarni qisqartirish muhim ahamiyatga ega.
Iqtisodiy xavfsizlik - bu iqtisodiyotning shunday holatidirki, bunda uning barqaror o'sishi, ijtimoiy ehtiyojlarining maqbul darajada qanoatlantirilishi, boshqaruvning yuksak sifati, iqtisodiy manfaatlarni milliy va xalqaro darajada himoyalash ta'minlanadi. I.x. milliy iqtisodiyot darajasida makroiqtisodiy kategoriya va muayyan mamlakat milliy iqtisodiyotini tavsiflaydi, bozor tizimida xatar borligidan va bundan hatto milliy iqtisodiyot ham xoli boʻlmasligini, undan saqlanish zarurligini bildiradi.
I.x.ning bosh mezoni bu mamlakat ehtiyojlarining uzluksiz taʼminlanishi hisoblanadi, bu, birinchidan, imkon boricha oʻzini oʻz mahsulot va xizmatlar bilan taʼminlashni, ikkinchidan, mamlakatda yaratish mumkin boʻlmagan tovar va xizmatlarni chetdan qulay narxlarda va uzluksiz keltirib turishni bildiradi. Aks holda iqtisodiyot izdan chiqadi. Milliy iqtisodiyot darajasida I.x.ning muhim 3 yoʻnalishi (oziq-ovqat, yoqilgʻi-energetika, eksport) mavjud. Iqtisodiyot globallashgan, eksport va importning milliy iqtisodiyotga taʼsiri kuchaygan sharoitda I.x.ni oʻz ishlab chiqarishi bilan taʼminlab boʻlmaydi. Shunday sharoitda eksport-import aloqalarining muntazamligini strategik sherikchilik asosida taʼminlash I.x.ni kafolatlaydi.
8. O'zbekistonning iqtisodiy xavfsizligiga taxdidning qanday ichki va tashqi omillari mavjud?
Maqolada mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashning asosiy yo’nalishlari yoritilgan bo’lib, iqtisodiy xavfsizligning mohiyati, kelib chiqish sabablari, asosiy yo’nalishlari, iqtisodiy xavfsizlikka tahdidlar va ularni bartaraf etish chora-tadbirlari yoritilgan.
Mamlakatning iqtisodiy xavfsizligini ta'minlashning eng muhim va asosiy vazifalaridan biri bu iqtisodiyotning holatini kuzatish, iqtisodiy tizimlardagi tahdidlar, xavf-xatarlarni o'z vaqtida aniqlashdir. Shu bilan birga, hozirgi vaqtda, davlat boshqaruvi tsiklidagi tashkiliy axborot texnologiyalari tizimi va instituti sifatida xavfsizlikni ta'minlash bo'yicha boshqaruv qarorlarini tayyorlash muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun mamlakat iqtisodiyotining holati va dinamikasini monitoring qilish tizimi va uni ilmiy-amaliy, uslubiy ta'minot darajasini aniqlash lozim. U bir qator ko'rsatkichlarni baholashda indikatorlarga asoslanadi va asosan hukumatning ilmiy davriy nashrlar hamda tahliliy ishlanmalarda aks etadi. Bu orqali hukumat barcha darajalarida: qisqa muddatli (taktik), o'rta muddatli, uzoq muddatli (strategik) ahvolini baholaydi va boshqaruvning oqilona qarorlarini tayyorlashga kirishadi.
O'z vaqtida tartibga solinmagan yoki boshqarilmagan, ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga salbiy ta'sir ko'rsatadigan omil iqtisodiy xavfsizlikka tahdid solishi mumkin. Makroiqtisodiy sharoitda iqtisodiy xavfsizlikning asosiy tahdidlar quyidagilardan iborat:
- YaIMning pasayishi va investitsion va innovatsion faoliyatning pasayishi;
- tabiiy zaxiralarning kamayishi, yoqilg'i-xom ashyo va energiya komponentlarini eksport qilishda ustunlik;
- jamiyatning ijtimoiy tabaqalanishi va uning ma'naviy qadriyatlarining yoq bo’lib ketishi;
- iqtisodiy faoliyatdagi ijtimoiy munosabatlarning kriminallashtirilishi;
- antropogen xususiyatga ega tabiiy ofatlar bilan bog'liq xavflarning oshishi, davlat nazoratining sustlashishi, iqtisodiy faoliyatda favqulodda vaziyatlarning oldini olish va bartaraf etish uchun samarali huquqiy va iqtisodiy mexanizmlarning yo'qligi va boshqalar.
Hududning iqtisodiy xavfsizligiga tahdid soluvchi inqirozli vaziyatlarning paydo bo'lishi va rivojlanishining sabablari turli xil tashqi va ichki omillardir. Mintaqa atrof-muhit omillariga bevosita ta'sir ko'rsatishi mumkin emas va shuning uchun ularga moslashishi kerak. Ichki omillarni boshqarilishi mumkin va ularga ta'sir qilgan holda, mintaqaviy ijtimoiy-iqtisodiy tizim xavfsizligini ta’minlash ehtimoli mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: |