5. Moliyaviy obliatsiya nima?

63. Orol fojiasining vujudga kelib chiqish sabablari nimalardan iborat?
Orol dengizining yo'q bo'lib ketish sabablari haqida Aslida, so'nggi 50 yil ichida Orol dengizining qurishi sodir bo'ldi. Taxminan 1960 yildan boshlab uning suvlari yuzasi tez va muntazam ravishda pasaya boshladi. Bunga mahalliy dalalarni sug'orish uchun oqimlar va Amudaryoning sun'iy ravishda aylanishi sabab bo'lgan. SSSR hukumati Qozog'iston, O'zbekiston va Turkmanistonning quruq erlarining go'zal ekin maydonlariga aylantira boshladi. Bunday keng ko'lamli harakatlar tufayli, tabiiy suv omboriga kiradigan suv miqdori asta-sekin pasaya boshladi. 1980 yillardan boshlab, yoz oylarida dengizga etib bormasdan ikkita ulkan daryolar quriy boshladi va bu irmoqlardan mahrum bo'lgan suv omborlari pasaya boshladi. Bugungi kunda Orol dengizi ayanchli ahvolda.
Dengiz tabiiy ravishda 2 qismga bo'lingan edi. Shunday qilib, ikkita suv ombori yaratildi: janubda Buyuk Orol dengizi (Buyuk Orol); shimolda Kichik Orol. Shu bilan birga, 50 yilga nisbatan sho'rlanish 3 baravar oshdi. 1992 yilga ko'ra, ikkala suv omborining umumiy maydoni 33,8 ming kvadrat metrgacha kamaydi. km ga ko'tarilib, suv sathi 15 metrga kamaydi. Albatta, O'rta Osiyo mamlakatlari hukumatlari tomonidan daryo suvlari hajmini kamaytirish orqali Orol dengizi sathini barqarorlashtirish maqsadida suvdan samarali qishloq xo'jaligini rivojlantirish siyosati yo'lga qo'yildi. Biroq, Osiyo mamlakatlari o'rtasidagi qarorlarni muvofiqlashtirishdagi qiyinchiliklar ushbu masala bo'yicha loyihalarni yakunlashni imkonsiz qildi. Shunday qilib, Orol dengizi ikkiga bo'lindi. Uning chuqurligi ancha kamayadi. Vaqt o'tishi bilan deyarli uchta alohida kichik ko'llar paydo bo'ldi: Katta Orol (G'arbiy va Sharqiy ko'llar) va Kichik Orol.

64. “Iqtisodiy xavfsizlik”, “taxdid va risk” tushunchalarining farqli va uxshash jixatlarini tushuntirib bering.
Алоҳида таъкидлаб ўтиш жоизки, «иқтисодий хавфсизлик» туш унчаси «риск» (таваккалчилик) категориясибилан узви й боғликдир. Узоқ йиллар давомида иқтисодиётни бошқариш назарияси ва амалиётида, айниқса, макроиқтисодиёт даражасида унинг ривожланишига қатъий белгиланган жараён сифатида қаралган. Ушбу жараён да хўжалик қарорларининг кўзда тутилмаган
натижаларга олиб келиши , такрор ишлаб чиқариш жараёнлари бузилишининг салбий окибатлари назарда тутилмас эди. Бу эса «иқтисодий риск» омилларига эътибор бермаслик оқибати эди. Зеро иқтисодий риск категорияси иқтисодий хавфсизликни таъминлашда муҳим ўрин тутади. Б у ўринда рискни баҳолаш билан уни бошқаришни бир-биридан фарқ килиш лозим. Иқтисодиётга
таъсир кўрсатувчи омиллар ва қабул қилинган хўжалик қарорлари оқибатларининг ноаниқлиги туфайли рискни баҳолаш эҳтимоллик касб этади. Бу жараённи бошқариш фавқулодда содир бўладиган ижтимоий-иқтисодий ҳодисаларни олдиндан пайқаб, уларнинг оқибатларини юмшатиш , кучсизлантириш ва бартараф этиш имконини яратади. Албатта, танглик ҳолатининг пайдо бўлиш эҳтим оллигини баҳолаш билан бир қаторд а у билан боғлиқ равишда кўриладиган зарар ва йўқотиш ларни ҳам олдиндан баҳолаш зарурати туғилади. Демак, иқтисодий хавфсизлик даражасини баҳолаш риск
омилларини таҳлил қилиш билан биргаликда «йўқотиш» (зарар) категориясидан фойдаланишни ҳам тақозо этади. Йўқотиш , зарар ҳақиқий, кутилган, потенциал, компенсациявий, яъни ўрни тўлдириладиган ва тўлдирилмайдиган бўлиш и ҳам мумкин.