5-mavzu: yurakning joylashuvi hamda tuzilishi reja

 
Yurak topografiyasi 
Yurak oldingi ko’ks oralig’ini pastida assimmetrik joylashgan. Uni
yuqori va orqa tomondan yurakdan chiqqan qon tomirlar ushlab turadi, pastda esa yurak
diafragma pay markazining o’rtasi bilan muskul qismi oldingi bilgining ustki yuzasiga tegib
turadi yurakning holati hamma vaqt odamlarda bir hil bo’lmaydi. Balki odamning yoshi 
jinsi, tana tuzilishiga ham bog’liq bo’lib, diafragmaning nafas harakatlari va yurakning qanday
ishlashiga qarab ham o’zgaradi. Yurak va uni o’ragan yurak haltasi ko’krak qafasida oldingi
ko’ks oralig’ida o’rta chiziqdan chaproqda yurakning uchdan ikki qismi, o’ngroqda uchdan
bir qismi joylashgan. Yon va qisman old tomondan yurak plevra bilan qoplangan o’oka,
oldingi ozgina qismi esa to’sh suyagi va qovurg’a tog’aylariga tegib turadi. Yurakning yuqori
chegarasi o’ng va chap uchinchi qovurg’a tog’aylari yuqori chekkasini birlashtiruvchi
chiziqda joylashgan. O’ng chegarasi o’ng uchinchi qovurg’a tog’ayi yuqori chekkasidan
boshlanib to’sh suyagi chakkasidan 1- 2 sm o’ngda vertikal yo’nalib 5- qovurg’a
tog’ayigacha tushadi. Pastki chegarasi o’ng tomondagi 5- qovurg’a tog’ayidan yurak
uchigacha o’tgan chiziqda. Yurak uchi esa chap 5- qovurg’a oralig’ida o’rta o’mrov
chizig’idan 1- 1.5 sm ichkarida yotadi. Chap chegarasi chap uchinchi qovurg’a tog’ayini
yuqori chekkasidan to’sh suyagini chap chekkasi bilan chap o’rta o’mrov chizig’i o’rtasidagi
sohadan boshlanib, yurak uchigacha boradi. Yurak klapanlarini eshtish sohalari quyidagicha:
 
5.
Chap atrioventrikular klapanlar chap uchinchi qovurg’a tog’ayi sohasida.
6.
O’ng atrioventrikular klapanning to’rtinchi o’ng qovurg’a tog’ayining to’sh suyagiga
birikkan joyida. 
7.
Aorta klapanni to’sh suyagining chap qirrasida, uchinchi qovurg’a oralig’ida.O’pka
poyasi klapanni chap uchinchi qovurg’a tog’ayini to’sh suyagiga birikkan joyida 

Homila hayotining 3-haftasida arteriya poyasi ikkita ventral aortaga bo'linadi. Bu arteriyalar 

jabra ravoqlariga qarab o'sadi va olti juft aorta ravoqlari yoki jabra arteriyalarini hosil qilib, ular 
vositasida o'ng va chap dorsal aortaning boshlang'ich qismi bilan qo'shiladi. Dorsal aortadan uch 
guruh: segmentlararo dorsal, lateral va ventral segment arteriyalari chiqadi. Yurak, qon tomirlar 
taraqqiyoti bilan birgalikda miya, ichki a’zolar, qo'l va oyoqlaming o'sishi, qon tomirlar tuzilishini 
o'zgartirib yuboradi. 1,11,V aorta ravoqlari yo'qolib ketadi. Har bir ventral aortaning I—III aorta 
ravoqlari o'rtasidagi qismi tashqi uyqu arteriyasiga, III aorta ravog'i va dorsal aortaning oldingi bosh 
miya bilan qo'shilgan qismi ichki uyqu arteriyasiga aylanadi. Dorsal aortaning II—IV aorta ravoqlari 
o'rtasidagi qismi yopilib ventral aortaning shu qismi umumiy uyqu arteriyasiga aylanadi. Chap IV 
aorta ravog'ining diametri kattalashib, aorta ravog'iga aylanadi. U ko'tariluvchi aortani chap dorsal 
aorta bilan qo'shadi. Chap dorsal aorta pastga tushuvchi aortaga aylanganidan so'ng, o'ng dorsal 
aortaning IV ravoqdan orqa qismi yopiladi. IV o'ng aorta ravog'i o'mrov osti arteriyasiga aylanadi. 
Chap o'mrov osti arteriya segmentlararo dorsal arteriya tarmoqlaridan vujudga keladi. O'ng ventral 
aortaning III—IV ravoqlari o'rtasidagi qismi yelka- bosh poyasiga aylanadi. VI aorta ravog'i o'pkaga 
ingichka o'pka arteriyasini berganidan so'ng o'ng tomondagisi yopiladi. Chap VI aorta ravog'i chap
 
dorsal arteriya bilan bog‘lanib, batal nayiga aylanadi va homilada u orqali qon o‘pka poyasidan 
aortaga o'tadi. 
Segmentlararo dorsal arteriyalar, o‘z navbatida, dorsal va ventral tarmoqlaiga bo'linadi. Bo'yin 
va bosh sohalarida ulaming dorsal tarmoqlaridan umurtqa arteriyasi va uning tarmoqlari hosil bo'ladi. 
Tana sohasida ular qovurg'alararo va bel arteriyalariga aylanadi. Ventral tarmoqlardan chap o'mrov 
osti arteriyasi va o'ng o'mrov osti arteriyasining distal qismi hosil bo'ladi. O'mrov osti arteriyasi 
taraqqiyot davrida qo'lga o'sib kiradi. 
Lateral segmentar arteriyalardan juft: diafragma, buyrak, buyrak usti bezi va moyak 
arteriyalari hosil bo'ladi. Ventral segmentar arteriyalardan esa tuxum sarig'i arteriyasi hosil bo'lib, 
ulardan qorin bo'shlig'i a’zolarini qon bilan ta’minlovchi toq arteriyalar rivojlanadi. 
Kaudal joylashgan ventral segmentar arteriyalar o'ng va chap kindik arteriyasiga aylanadi va 
uning boshlang'ich qismidan chiqqan tarmog'i oyoq kurtagiga o'sib kiradi. Chanoq bo'shlig'i a’zolari 

---

va oyoqning o'sishi munosabati bilan yonbosh (umumiy, tashqi va ichki) arteriyalari juda tez o'sadi 
va kindik arteriyasi ichki yonbosh arteriya tarmog'iga aylanadi.