5-mavzu. XIX asrda qiyosiy-tarixiy tilshunoslikning vujudga kelishi. Vilgelm fon gumboldt ta`limoti

2. Sinkveyn metodi.
Tilshunoslikning “XIX asrda qiyosiy-tarixiy tilshunoslikning vujudga kelishi,Vilgelm fon Gumboldt ta`limoti” bo’limiga oid bilimlaringizdan foydalanib quyidagi sinkveyn jadvalini to’ldiring.




3. Mavzuga doir atamalarni toping.

R

O

S

S

E

L

L

I

N

S

R

D

R

S

D

Y

R

Q

R

A

R

A

B

T

I

L

S

H

U

N

O

S

L

I

G

I

A

T

S

F

A

L

K

A

S

H

S

H

O

F

T

F

F

H

G

Z

Y

M

X

R

O

N

O

L

O

G

I

Y

A

Y

G

G

J

H

R

U

U

Y

G’

O

N

I

S

H

D

A

V

R

I

H

H

M

J

E

I

S

G

Y

E

Q

U

R

Q

B

G

E

O

D

E

Z

I

Y

A

Z

R

H

J

B

T

I

T

A

N

T

R

B

U

Y

A

N

I

S

A

A

N

S

E

L

M

Y

Z

M

I

T

I

J

U

S

E

K

X

M

S

F

Y

R

Y

O

U

X

L

B

Y

Y

N

J

D

R

S

C

A

K

R

H

U

U

P

H

S

K

N

H

F

K

H

F

O

D

H

X

Q

A

N

N

I

L

G

E

A

S

B

O

B

N

G

L

F

J

S

E

N

M

I

J

K

F

D

H

I

N

D

I

S

T

O

N

K

H

R

S

A

Y

D

A

N

A

J

N

H

G

T

K

G

G

H

L

A

T

B

U

Y

H

J

D

E

V

O

N

F

Y

N

H

I

Y

M

R

Y

O

J

A

L

I

S

H

E

R

N

A

V

O

I

Y

G

N

I

U

P

K

T

H

H

D

C

H

Y

K

O

S

H

G’

A

R

I

Y

I

P

A

G

G

L

Y

U

T

I

N

A

T

S

I

Y

A

N

J

4. Mustahkamlash uchun testlar.
1. Fridrix Shlegel (1772-1829) tomonidan yaratilgan asar qaysi javobda to’g’ri berilgan?
a) “Nemis grammatikasi”;
b) “Hindlarning tili va donoligi”;
c) “Island tili bo`yicha qo`llanma”;
d) “Slavyan tili haqida mulohazalar”.
2. Rossiyada qiyosiy-tarixiy tadqiqotlar, slavyan tillari oilasiga mansub tillarni o’rganish, ayni tillarni qiyosiy-tarixiy metod asosida tadqiq qilish, ularni davrlashtirish kabilar kimning nomi bilan bog’liq?
a) A.X. Vostokov;
b) Rasmus Rask;
c) Yakob Grimm;
d) F. Bopp.
3.Qiyosiy-tarixiy tilshunoslikka asos solgan olimlar nomi qaysi javobda to’g’ri berilgan?
a) F.Bopp, R.Rask, Ya.Grimm, A.Vostokov;
b) F.Bopp, V.Gumboldt, I.Kant, A.Shleyxer;
c) G.Shteyntal, F.Bopp, A.Vostakov;
d) A. Shleyxer, V.Lomonosov.
4. Frans Bopp qaysi asarida ayrim grammatik formalarning taraqqiyotini va ularning dastlabki manbalarini aniqlash mumkin, degan fikrni ilgari surgan?
a) “Sanskrit tilining tuslanish sistemasi va uni grek, lotin, fors va german tillaridagi tuslanish sistemasiga qiyoslash”;
b) “Island tili bo’yicha qo’llanma”;
c) “Qadimgi shimol tili sohasidagi tadqiqot yoki island tilining kelib chiqishi”;
d) “Sanskrit, zend, arman, grek, lotin, eski slavyan, got va nemis tillarining qiyosiy grammatikasi”.
5.Y.Grimm isbotlab, asoslab bergan qonun …?
a) undoshlarning siljish qonuni;
b) agglyutinatsiya nazariyasi;
c) singarmonizm qonuni;
d) tilda tejash qonuni.
6. V. fon Gumboldt ilmiy tamoyilga qanday yangi til sinfini kiritdi?
a) amorf;
b) flektiv;
c) mujassamlashtiruvchi;
d) agglyutinativ.
7.F. Bopp nimani o’zining asosiy vazifasi deb hisoblagan?
a) agglyutinatsiya nazariyasini yaratish;
b) unlilar singarmonizmini kashf qilish;
c) bobo tilni topish;
d) fonetik hodisalarni o’rganish.
8. R. Raskning tadqiqot obyekti
a) slavyan tillari;
b) skandinaviya tillari;
c) german tillari;
d) afrika tillari.
9. XVIII asrda tilshunos olimlar qanday masalalar bilan shug’ullanganlar?
a) adabiy til yaratish;
b) ko’p tilli lug’atlar yaratish;
c) bobo tilni qayta tiklash;
d) o’lik tillarni o’rganish.
10. Olimlarning qaysi biri qiyosiy-tarixiy uslubning birinchi oqimiga mansub?
a) L.Blumfild;
b) V.Vundt;
c) G.Paul;
d) F.Bopp, R.Rask, Y.Grimm, A.Vostokov.
11.Qaysi til komparavistika vakillarining fikricha bobo til hisoblanadi?
a) rus tili;
b) qadimgi yahudiy tili;
c) sanskrit tili;
d) oltoy tili.
12.Qiyosiy–tarixiy tilshunoslikning paydo bo’lgan yili qaysi javobda to’g’ri ko’rsatilgan?
a) 1880-yil;
b) 1816-yil;
c) 1890-yil;
d) 1888-yil.
13.Hind-Yevropa tillarini qiyosiy-tarixiy o’rganish nechchi davrni o’z ichiga oladi?
a) 2 davrni;
b) 5 davrni;
c) 3 davrni;
d) 4 davrni.
14.Umumiy–nazariy tilshunoslikka asos solgan olim kim?
a) V.fon Gumboltd;
b) F.Bopp;
c) Y.Grimm;
d) A.Shleyxer.
15.V.fon Gumboldtning til haqidagi nazariy falsafiy qarashlari qaysi asarida bayon qilingan?
a) “Yava orolidagi kavi tili haqida” nomli asari;
b) “Tillar taraqqiyotining turli davrlarida ularni qiyosiy-tarixiy o’rganish haqida” asarida;

c) “Slavyan tili haqida mulohazalar” asari;

d) Barcha javoblar to’g’ri.

5. Krossvord

1

3

k

o

10

m

Z

p

4

a

2

a

y

a

k

o

v

G

R

i

m

m

m

r

o

9

a

a

7

s

a

y

d

a

n

a

x

6

t

s

s

F

i

e

h

a

v

l

a

r

i

i

r

o

s

n

i

b

t

8

I

b

n

S

i

n

o

y

i

k

5

y

a

Savollar:
Bo’yiga:
1. Frans Bopp yaratgan nazariya fanga qanday nom bilan kirgan?
4.__________boshchiligidagi nominalizm ta’limoti esa haqiqatga to’la muvofiq, real tarzda faqat o’ziga xos xususiyatlarga, belgilarga ega bo’lgan narsa, predmet, hodisalargina mavjud, degan g’oyani ilgari suradi.
6. “Fanlar tasnifi haqidagi so’z” asarining muallifi kim?
9. Ibn Sinoning qaysi asari kirish va olti bobdan iborat bo’lib, asarning kirish qismida uning yozilish sabablari, an’anaga ko’ra kimning sharafiga yozilganligi bayon qilinadi.
10. Kim arab tili grammatikasiga doir «Al-mufassal» nomili mashhur asar yozgan?


Eniga:
2.“Nemis grammatikasi”, “Nemis tili tarixi” asarlarining muallifi kim?
3.___________boshchiligidagi realizm ta’limotiga ko’ra faqat umumiy tushunchalargina (masalan, daraxt tushunchasi, harakat tushunchasi va b.) real mavjud.
5. ___________boshchiligidagi konseptualistlar (mo’tadil nominalistlar) ham mutlaqo to’g’ri holda real tarzda faqat alohida narsalar mavjud, ular umumiy tushunchalarimizning asosi bo’lib xizmat qiladi, deyishadi.
7. Beruniyning qaysi asarining kirish qismida muallifning yoshlik yillarida o’zini qurshab turgan olamni va olam uzvlarining turli tillarda qanday nomlanishini bilishga naqadar ishtiyoqmand ekanligi bayon qilingan?
8. U zot qomusiy bilim egasi. U, eng avvalo, dunyoga tengi yo’q tabib sifatida tanildi. “Uning Qonun fi-t-tib” kitobi asrimiz boshlariga qadar Ovruponing eng nufuzli universitetlarida asosiy qo’llanma sifatida o’qitilib kelindi.