5-Мавзу: тез бузилувчи овқат маҳсулотларининг сифатлилигини баҳолаш

Bankaning germetikligini tekshirish
Bankadagi yorliq olib tashlanadi, bankaga surtilgan yog‘ artiladi va kanop ipga bog‘lab qaynash darajasiga olib borilgan suvga tushiriladi. Bankani suv to‘liq qoplashi shart va banka ustiga chiqqan suvning sathi 2-3,5 sm dan kam bo‘lmasligi kerak. Shunday holda banka 5-7 daqiqaga qoldiriladi. Agar banka germetik yopilmagan bo‘lsa, banka ustida suv pufakchalari hosil bo‘ladi.
Tunukali konserva bankalarining ichki yuzasini ko‘zdan kechirish:
A) qora-qora dog‘larning bor-yo‘qligi;
B) banka zirxlarini kavsharlashda hosil bo‘ladigan metalli ortiqcha qadoqlanganligi;
C) sterilizatsiya vaqtida marmar rangidagi dog‘larning hosil bo‘lganligi.

Ovqatdan zaharlanishlar haqida tushuncha.

Ovqatdan zaharlanish- ko‘p hollarda o‘tkir va ayrim hollarda surunkali ko‘rinishda bo‘lib, sanitariya nuqtai-nazardan sifatsiz, ya’ni ayrim turdagi mikroorganizmlar yoki ularning ishlab chiqargan toksinlar, yoki boshqa tabiatga ega bo‘lgan kimyoviy moddalar bilan zararlangan ovqat mahsulotlarini iste’mol qilish natijasida kelib chiqadi. Ovqatdan zaharlanishlar asosan ommaviy xarakterga ega, ba’zi hollarda sporadik holatlarda uchraydi. Ovqatdan zaharlanishlarni tasniflash asosida ularning etiologik va patogenetik prinsipi yotadi.
Quyida ovqatdan zaharlanish turlari va ularni oldini tadbirlari qisqacha tarzda keltirilgan.

Guruh	Guruhcha	Asosiy uzatish omillari		Asosiy profilaktik chora-tad-birlar
I.Mikrobga oid	1.toksikoinfek-siyalar	Go‘sht, submahsulotlar, parranda mah- sulotlari, sut		Chorvachilikda veterinariya nazoratini o‘tkazish, mollarni so‘yishdan tortib toki tayyor mahsulot holiga keltirishdagi barcha bosqichlardan qat’iy nazar sanitariya nazoratini o‘tkazish, mahsulotlarni saqlash, tashish, ovqat tayyorlash, tayyor ovqatlarni tarqatish, mahsulotlarga yetarlicha termik ishlov berish
	2.Intoksikatsiya botulizm	Konservalangan mahsulotlar, tuz-langan va dudlan-gan baliq va go‘sht mahsulotlari		Mahsulotlarni konservalashdan oldin to‘g‘ri ishlovdan o‘tkazish, kislotali muhit yoki sho‘r muhitni yaratish, iste’molda puxta termik ishlovdan o‘tkazish
	3.Stafilokokk- li intoksika-tsiya	Go‘sht, sut va sut mahsulotlari, konditer mahsulotlari yog‘li baliq konservalari		Tashuvchilarni sanatsiya qilish, shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish, mahsulotlatlarga termik ishlov berish, mahsulotlarni saqlash va realizatsiya qilish tartiblariga rioya qilish
	4.Mikotoksi-kozlar	Yeryong‘oq, araxis, don mahsulotlari, dukkaklilar, sut, tuxum		Agrotexnik tadbirlar, mahsulotlarni saqlash qoidalariga rioya qilish
	5.Mikstlar	Zaharlanishning aralash turi
II.Mikrobga oid bo‘lmagan	1.Tabiati bo‘yicha zaharli bo‘lgan mahsulotlar orqali zaharlanishlar:
	A.Qo‘ziqorinlar	Oq poganka, stro-chok, muxomor, oq salla, sarg‘ayuvchi shampinonlar,	Qo‘ziqorinlarni terish qoidalarini bilish va unga kat’iyan rioya qilish, saralash, sotish va sotib olishda iste’mol uchun yaroqsiz bo‘lganlarini farqlashni aholiga o‘rgatish
	B.Zaharli o‘simliklar (begona o‘tlar)	Geliotrop trixodesma bangidevona, mingdevona, belladona	Agrotexnik tadbirlar, aholining sanitar bilimdonligini oshirish
	Hayvonlar va baliqlarning zaharli organlari	Marinka balig‘ining ikrasi, usach balig‘ining tuxumlari, buyrak usti bezi, oshqozon osti	Aholining sanitar bilimdonligini oshirish
	2.Ayrim sharoitlarda zaharlilik xususiyatlarini namoyon qiluvchi mahsulotlar	Pishib yetilmagan no‘xatlar, noto‘g‘ri saqlanish natija- sida aynib qolgan danak mag‘izlari, kartoshkalarning o‘sib ketishi kabilar (kartoshka solonini)	Aholining sanitar bilimdonligini oshirish
	3.Kimyoviy zaharli moddalar orqali zaharlanishlar	Har qanday mahsulotlar	Pestitsidlar va ovqat qo‘shimcha- larini qo‘llashni nazorat qilish, ovqat mahsulotlarini to‘g‘ri saqlash
III. Etiologiyasi aniq bo‘lmagan zaharlanishlar	Gaff, Urov kasalliklari va alimentar toksik aleykiya kasalliklari	Yilning ayrim vaqtlarida baliq zaharli bo‘lib qoladi	Kasallik holati dastlab aniq-langan vaqtdan boshlab baliqni iste’mol qilishni taqiqlash

Mikrobga oid ovqatdan zaharlanishlar.

BOTULIZM. Hayvon va baliq chiqindilari tarkibida botulizm tayoqchasi tuproq va suv muhitiga tushadi. Botulizm toksinining to‘planishi uchun eng muvofiq sharoit – anaerobli muhitdir. Shuning uchun botulizmning kelib chiqishida go‘sht mahsulotlari (kolbasa, konservalar), baliq mahsulotlari (surlangan va dudlangan baliq), mevali hamda sabzavotli uy sharoitida tayyorlangan konserva mahsulotlarini iste’mol qilish bilan bog‘liqdir.

Kasallikning inkubatsion davri: 2 soatdan 10 kungacha, ko‘pincha 12-36 soat, kasallik klinikasida asosan neyroparalitik holatlar ko‘proq kuzatiladi.
Ko‘rish funksiyasining buzilishi: ko‘z oldi qorong‘ilashishi, ko‘zda to‘r parda hosil bo‘lish sezgisi, buyumning ikkita bo‘lib ko‘rinishi, yorug‘likka bo‘lgan refleksning yo‘qolishi, ko‘z qorachig‘ining kattalashishi va har xilligi, yumshoq tanglayning falajlanishi, til, yutqun, hiqildoqlarning falajlanishi, so‘zlarni chaynash, yutish jarayonlarining izidan chiqishi, oshqozon-ichak yo‘li mushaklarining parezi (ichqotish, meteorizm) kuzatiladi. Tana harorati me’yorida bo‘lib, puls tezligining ortishi.
Davolanishning maxsus usuli bo‘lib, bemorga polivalentli zardob yuboriladi. Botulizm zaharining borligini aniqlash uchun biologik sinama qo‘yiladi. Bu maqsadda dengiz cho‘chqasi yoki sichqonlardan foydalaniladi.


STAFILOKOKKLI TOKSIKOZlar – kasallik manbai – odam (angina, yuqori nafas yo‘llarining yallig‘lanishi, yiringli kasalliklar, teri yarasi, sigirlarda mastit kasalligi) hisoblanadi. Stafilokokk toksinining to‘planishi uchun qulay sharoitlar quyidagilardan iborat: sut,
sut mahsulotlari, konditer mahsulotlari, ayniqsa yog‘li baliq konservalar. Kasallikning
yashirish davri 1-6 soat. Tana harorati subfebril bo‘lib, ko‘ngil aynish, qusish, oshqozon sohasida og‘riq, ich ketish hollari kuzatiladi. Kasallikka tashxis qo‘yish uchun shubhali ovqat mahsuloti muhitiga o‘xshaganida ko‘p miqdorda enterotoksin ishlab chiqarilishiga va uning gemolitik xususiyatiga ko‘ra qo‘yiladi. Enterotoksin xususiyatini aniqlash uchun biologik sinama qo‘yiladi.
Salmonellyozlar. Salmonella guruhiga kiruvchi tirik mikroorganizmlarni, patogen serotipiga kiruvchi ichak tayoqchasi mikroblari, protey, spora xillari bilan kuchli ifloslangan sharoitda kelib chiqadi. Salmonellalarning manbai bo‘lib, hayvonlar, suvda suzuvchi qushlar (o‘rdak, g‘oz), tovuqlar, odam (bakteriya tashuvchi) hisoblanadi. Shartli patogenlik guruhiga kiruvchi mikroblarning manbai odam va hayvonlardir.
Toksikoinfeksiyalar ko‘pincha go‘shtdan tayyorlangan mahsulotlarni iste’mol qilganda, kolbasaning tez buziluvchan turlaridan kelib chiqadi. Bundan tashqari toksikonfeksiyaning kelib chiqishiga sut mahsulotlari ham sababchi bo‘lishi mumkin (agar u sterilizatsiya qilinmasdan tayyorlangan bo‘lsa), baliq mahsulotlari, tuxum, ayniqsa suvda suzuvchi parranda tuxumlari, muzqaymoq, kremli konditer mahsulotlari.
Toksikoinfeksiyalar uchun quyidagi belgilar xosdir:

1. 
   Qisqa, yashirin davrga ega bo‘lgan va to‘satdan sodir bo‘ladigan (4-6 soatdan 24 soatgacha) va shu mahsulotni iste’mol qilganlarning barchasining kasallashi;
   
2. 
   Mahsulot tarqatilgan hududning o‘zidagina kuzatilishi.
   
3. 
   Mahsulotni iste’moldan chetlashtirilishi bilan kasallik tez pasayadi.
   

Salmonellyozlar bilan zaharlanganlardagi klinik belgilar: to‘satdan haroratining ko‘tarilishi va harorat subferildan 39-40⁰C gradusgacha, gastroenterit belgilari (ko‘ngil aynish, qusish, ich ketish, qorin sohasida og‘riq), tilning qurishi va oq parda bilan qoplanishi, kollaps holatlarida badanning bo‘zarib ketishi, lablarning ko‘karishi, bosh og‘rig‘i, grippsimon shakllar kuzatilganda tashxis qo‘yish juda murakkablashadi.

Tashxis: Kasallik chaqiruvchini ajratish (ekish), unining morfologiyasi va biologik xususiyatlarini aniqlash, serologik ta’riflash, bemorning qon zardobi bilan agglyutinatsiya reaksiyasini qo‘yish.

OVQATLI MIKOTOKSIKOZLAR: Aflotoksikoz, fuzariotoksikoz, ergotizm.