5-мавзу: таянч-ҳаракат тизимининг ёш хусусиятлари ва гигиенаси режа

---

5-МАВЗУ: ТАЯНЧ-ҲАРАКАТ ТИЗИМИНИНГ ЁШ 
ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ГИГИЕНАСИ 
 
Режа: 
 
1.
Таянч-ҳаракат тизимининг аҳамияти. 
2.
Суякнинг кимѐвий таркиби, физик хоссалари ва тузилиши. 
3.
Скелетнинг ривожланиши ва унинг ѐш хусусиятлари. 
Таянч-харакат аппарати тизимига скелет ва скелет мускуллари 
киради. Скелетдаги суяклар ва бойлам-бўғимлар пассив ҳаракат органлари 
бўлади, мускуллар эса актив ҳаракат органлари ҳисобланади. 
Скелет 206 дан ортиқ алоҳида суяклардан ташкил топган
бўлиб, буларнинг 85 таси жуфт, 36 таси тоқ суяклардан иборат. 
Скелет учта асосий функцияни: таянч, харакат ва химоя вазифаларини 
бажаради. 
Организмдаги суякларни қоплаб турган скелет мускуллари актив 
ҳаракат органи бўлиб, мускуллар қисқарганда бўғимларда ҳаракат
вужудга келади. Одамнинг ҳаракати ҳаракат нервлари орқали
марказдан қочувчи импельсларни мускулларга келиши туфайли вужудга 
келиб, бу эса одамнинг ҳаѐти ва мехнат фаолиятини таъминлайди.
Шундай қилиб, ҳаракатда мускуллар ва суяклар иштирок этадилар. Суяк 
системаси бундан ташқари, нерв системаси ва ички органларни турли 
таъсиротлардан химоя қилади. Бир бутун организмда барча
физиологик процесслар бир-бирига боғлангандир. Бу боғликликни 
қуйидаги мисолда кўриш мумкин. Мускуллар қисқарганда одамнинг
ҳаракати билаи бир вақтда нафас олиш, юрак фаолияти, модда
алмашинуви процесси, қон айланиш ва нерв системасида ўзгариш вужудга 
келади. Бошқача қилиб айтганда мускул ишида нафас олиш, юрак фаолияти

---

ортади. Қон айланиш тезлашади, қон томирлар кенгаяди. Модда 
алмашинуви кучаяди ва хоказо. Нерв системасининг тараққий этишида 
скелет-мускулларининг қисқариши жуда муҳим ахамиятга эга.
Чунки мускулларнинг қисқариши ташқи муҳит таъсирлари ва сезув 
органлари таъсир этиши билан импульслар орқа, бош мияга бориши туфайли 
бўлади. Бу эса нерв системасини ривожлантиради. Болаларда харакат 
координацияси 
нерв 
системасининг 
айниқса, 
нерв 
толаларининг 
миэнлинлашуви билан боғлиқдир. Янги туғилган болада ҳаракатларни 
тартибсиз бўлиши, кўпчилик эфферент харакат нерв толалари миэлин 
қабатини йўқлиги билан боғиқдир. Шундай қилиб, таянч харакат
аппарати боланинг нерв системаси ва бошқа функцияларининг
ривожланиши организмнинг нормал ўсиши муҳим ахамиятга эга.