5-mavzu. Shaxs taraqqiyotini davrlarga bo‘lish. Shaxs taraqqiyotining individual – psixologik xususiyatlari

---

5-mavzu. SHaxs taraqqiyotini davrlarga bo‘lish. SHaxs taraqqiyotining 
individual – psixologik xususiyatlari
Бажарди: 9-2ПСС-20 Давронова С.К 

---

1.Psixik taraqqiyotni harakatga keltiruvchi kuch 
muammosi
• 2.Yosh tushunchasi. Psixologik yosh va psixik rivojlanishni 
davrlashtirish 
3. Insonning hayot yo‘li va hayot tarzi 
• 4.Temperamentga oid qarashlar tarixi, asosiy yondashuvlar 
Reja:

---

Turning rivojlanishidan-filogenezdan farqli 
ravishda individning taraqqiyoti “ontogenez” 
tushunchasi bilan ishlatiladi. Bu tushunchani 
nemis biologi E.Gekkell taqdim etgan. Psixika 
ontogenezi insonning tug‘ilganidan to umrining 
yakunigacha davom etadigan uzluksiz 
rivojlanishi sanaladi. 
Psixik taraqqiyot haqidagi masala boshqa so‘z 
bilan, ya’ni psixik taraqqiyotning harakatga 
keltiruvchi kuch masalasi orqali psixologiyadagi 
eng muhim muammolardan bir sanaladi. Uzoq 
yil davomida olimlar ushbu muammoga 
yondashgan bo‘lsalarda, ammo yagona bir 
to‘xtamga kelmadilar. Yosh psixologiyasi –
psixologiyaning alohida sohasi bo‘lib, inson 
taraqqiyotining dalillari va qonuniyatlarini 
o‘rganadi. 
Psixik taraqqiyotni belgilovchi ikkita an’anaviy 
kategoriya mavjud: biologik va sotsial. 
Myers D. G. Psychology. Hope College. Holland, 
Michigan, 2010. - Р.173 
Psixik taraqqiyotni harakatga 
keltiruvchi kuch muammosi

---

“Muhit”, jamiyat taraqqiyotini asosiy belgilovchi roli to‘g‘risidagi
tasavvur tarafdorlari mavjud bo‘lib, ular 
sotsiogenetiklar deb 
nomlanadi
. Ushbu yo‘nalish vakillaridan bir ingliz filosofi Dj. Lokk 
hisoblanadi. Uning talqinicha bolaning qalbi nimani xohlasa 
yozish mumkin bo‘lgan toza doskaga (tabula rasa) o‘xshaydi.
Olimlar shaxsning har qanday qirrasi shaxs tajribaga bog‘liq, 
tug‘ma omillar katta ahamiyatga ega emas degan g‘oyani qo‘llab 
quvvatladilar. Insonning psixik taraqqiyotida ta’lim va 
tarbiyaning ahamiyati bilan bog‘lovchilar hozirgacha mavjud. 
Masalan, shaxs nazariyasining “vaziyatlilik” yondashuviga ko‘ra 
insonlar boshidan pok va pok emas, mehribrn yoki vahshiy, 
fidoiy va egoist bo‘lmaydilar, ular vaziyatning bosimi ostida 
tarkib topadilar degan g‘oyaga tayanadilar.
Yuqoridagi yondashuvga qarama-qarshi g‘oyani ilgari surganlar 
esa fransuz faylasuflari R.Dekart va 
Jan-Jak Russolardir. Bu 
yo‘nalish vakillari biologizatorlar hisoblanadilar
. Ularning fikricha 
shaxs taraqqiyotida belgilovchi rolni nasliy, genetik omillar 
belgilashi ta’kidlanadi. Bola tabiat qonuniyatlariga muvofiq 
rivojlanadi 

---

Shaxs rivojlanishida har ikkala yondashuvni 
uyg‘unligini ta’minlovchi qarashlar mavjud 
bo‘ldiki, bu 
konvergensiya nazariyasi deb 
ataladi va 
V. Shternga tegishli
. U psixik 
taraqqiyot tug‘ma xususiyatlarni va tashqi 
ta’sirlarni oddiy namoyon bo‘lishi emas, 
balki ichki imkoniyatlarni taraqqiyotning 
tashqi shart-sharoitlari bilan o‘zaro 
konvergensiyasi deb hisobladi.
Konvergensiya nazariyasiga ko‘ra psixik 
taraqqiyot X – nasliy element va U-muhit 
elementlari ostida to‘planuvchi jarayon 
sifatida qaraladi. Bu g‘arb psixologiyasida 
eng keng tarqalgan konsepsiya sanaladi. 
Masalan, ingliz psixologi 
G. Ayzenk 80% 
muhit ta’sirida , 20% irsiyat ta’sirida