5-Mavzu. Osiyo mamlakatlarida ta ’lim-tarbiya jarayonining o‘ziga xos xususiyatlari va ularning qiyosiy tahlili. Aqsh va Yevropa mamlakatlarida ta’lim-tarbiya masalalarining olib borilishi va qiyosiy tahlil

5.2.0 ‘zbekiston va AQSH ta’lim tizimining qiyosiy tahlili. Yevropa 
davlatlarida ta’lim-tarbiya jarayonlarining o‘ziga xos xususiyatlari. 
Pedagogika fani taraqqiyotidagi o‘ziga xosliklar: umumiylik va tafovut 
Mamlakat ta’lim tizimining tuzilishi quyidagicha:
— bolalar 3 yoshdan 5 yoshgacha tarbiyalanadigan maktabgacha tarbiya 
muassasalari;
— 1-8-sinfgacha bo’lgan boshlang’ich maktablar (bunday maktablarda bolalar 
6 yoshdan 13 yoshgacha o’qiydilar);
— 9-12-sinflardan iborat o’rta maktablar (bu maktablarda 14-17 yoshgacha 
bo’lgan bolalar ta’lim oladilar). U quyi va yuqori bosqichdan iborat.
Amerika Qo’shma Shtatlarida navbatdagi ta’lim bosqichi oliy ta’lim bo’lib, u 
2 yoki 4 yil o’qitiladigan kollejlar hamda dorilfununlarda amalga oshiriladi.
So’nggi bosqich, dorilfununlar va boshqa oliy o’quv yurtlari tarkibida tashkil 
etilgan aspirantura yoki doktoranturalar.
AQSHda majburiy ta’lim 16 yoshgacha amal qiladi. Bu mamlakatdagi o’quv 
yurtlarida davlat, jamoa, xususiy tasarrufda va diniy muassasalar ixtiyorida bo’lishi 
mumkin.
Shunisi diqqatga sazovorki, AQSH maktablarining (bitiruvchi sinf 
o’quvchilaridan tashqari) barcha o’quvchilar ta’til vaqtida asosan, ish bilan band 
bo’lishadi. AQSH maktablarida o’quv yili 180 kun. Bir soat dars 45 - 50 minut.
Amerika konstitutsiyasiga muvofiq, ta’lim tizimi tasarrufidagi shtatlar 
boshqaruv muassasalari ixtiyoridadir. 1979 yilgacha ta’limni mablag’ bilan 
ta’minlash, ta’limda davlat siyosatini amalga oshirish, o’quv yurtlari faoliyatini 
muvofiqlashtirib borishni Sog’liqni saqlash, Ijtimoiy ta’minot va Ta’lim vazirligi 
olib borar edi. 1979 yilda Ta’lim vazirligi mustaqil bo’lib ajralib chiqdi.
Ta’lim tizimiga mablag’ ajratish bo’yicha AQSH dunyo mamlakatlari orasida 
yetakchi o’rinlardan birini egallaydi. AQSH ta’lim tizimining rivojlanish sur’ati 
ancha yuqori bo’lib, uning boshlang’ich ta’lim bosqichida o’qishi lozim bo’lgan 
bolalarning 99,9 foizi, o’rta bo’g’ida 94,5 foizi ta’lim oladi. O’quvchilar umumiy 
sonining 46 foizi o’rta maktabni tamomlagach, kollej va universitetlarga o’qishga 
kiradi. Barcha toifadagi ta’lim maskanlarida 58 million yosh, shu jumladan, 
ta’limning oliy bosqichida 12 million yigit - qiz tahsil oladi. AQSHda har 10 ming 
aholiga 307 talaba to’g’ri keladi. Bu jahonda yuksak ko’rsatkichlardan biridir.
Bulardan tashqari AQSHda har yili 33 million kishi uzluksiz ta’lim va malaka 
oshirish tizimlarida bilim oladi. Mamlakatda 3 million o’qituvchi mehnat qiladi. 
Hap yili o’rta maktabni 3 million o’quvchi, bakalavr darajasidagi oliy ta’lim 
bosqichini 932 ming kishi, magistr darajasida esa 300 ming kishi tugallaydi, yiliga 
30 ming kishi doktorlik ilmiy darajasini oladi.